De Joodsche begraafplaats


Op een joodse begraafplaats geldt 'eeuwige grafrust'. Dit betekent dat de graven ongemoeid gelaten moeten worden en slechts bij uitzondering, als de overheid dit eist, verplaatst mogen worden. Een uitzondering geldt voor herbegraven in Israël

Op de graven laat men vaak een klein steentje achter, als teken dat men op bezoek geweest is. Dit gebruik is in betekenis vergelijkbaar met de gewoonte bij niet-joden om bloemen neer te leggen. Bij het betreden van een Joodse begraafplaats wordt een hoofddeksel of keppeltje gedragen.

Begraafplaats.
Uit het Oud Gerechtelijk Archief Landdrost Ambt Zutphen 1760-1806 blijkt dat Levi Jacob en Jacob Mozes in 1782 een stuk grond kopen, inventaris nr. 896. Ook in 1787 dienen ze, opnieuw, een verzoek in voor de verwerving van een stuk grond voor een eigen begraafplaats, dit wordt pas op 1-9-1789 gehonoreerd als in het Kloosterbos, Varssel, kadaster Sectie D, blad 1 art. 150 de Israelitische Gemeente van Hengelo een stuk wordt aangekocht, aansluitend op 'Gooij ', een stuk grond, kadaster Sectie H blad 1, percelen 001-511 en kadaster sectie H blad 2 nrs. 0512 en 1085, en perceel 475, doorgehaald 536, eigendom van Philip Jacob Weenink, ontvanger te Gorssel, doorgehaald, hierna Filipus Johannes, rentmeester te Zutphen en groot 0.056 ha.

In 1882 is deze begraafplaats te klein en volgt er een uitbreiding met 0.131 ha. aangekocht van barones Mathilda Richmonde Frederica Maria van Wintgen, weduwe von Twickel. Later, in 1950 was het totale oppervlakte 1232 m2, gelegen in de bossen van het gebied 't Klooster te Varssel. Tussen 7-9-1880 en 22-11-1957 zijn er 6 kinderen en 30 volwassenen begraven, er stonden 16 paaltjes en 17 stenen, waarvan 3 geen paaltje of zerk gevonden zijn. Een graf was leeg. In 1925 werd er een nieuw hek om de begraafplaats gezet, van de opbrengst van verkochte bomen en vrijwillige bijdragen van de Joodse gemeenteleden. Opheffing begraafplaats, in 1941 vernielden beschonken Duitse soldaten een deel van het inwendige van de synagoge, de Heilige Wetsrol ( Seifer Touro/Sifra Tora) werd geschonden en begraven op de begraafplaats, de juiste plek was niet meer terug te vinden.

Door de toenemende dreiging ten opzichte van de Joden, dreigde de ondergang van de Joodse Gemeente in Hengelo. In februari 1943 gaf, Emanuel (Max) *1888 Hengelo-1944 Auschwitz, diverse paperassen in bewaring aan het Hengelose Gemeentearchief, o.a. Het Joodse Regelement uit 1875, het Reglement van het Armbestuur uit 1875, een register van leesbeurten van 1878 tot 1927; een register van lijken begraven op de Joodse begraafplaats in Hengelo van 1880 t/m 1940, brieven en notulen van het Armbestuur van 1875 en enkele verzekeringspapieren.

Omdat ca. 30 Joodse inwoners van Hengelo de oorlog niet overleefden was de Joodse Gemeente min of meer opgehouden te bestaan en in 1946 toegevoegd bij de Joodse Gemeente van Zutphen, waar Meyer Groen, vice voorzitter van de Joodse Gemeente in Zutphen, en getrouwd met de Hengelose Rosa Meijers* 1913, op 13-11-1950 deze Hengelose archiefstukken in ontvangst nam. Deze stukken zijn sinds juli 1976 in het Gemeente archief te Zutphen.

Jacob Meijers * Hengelo 11-6-1912 overleden 22-11-1957 werd als laatste begraven, waarna men in 1965 besloot tot opheffing van de begraafplaats over te gaan. De directe aanleiding daartoe was het voornemen van de N.V. Waterleiding Oostelijk Gelderland te Doetinchem om het terrein om en nabij de Joodse begraafplaats te bestemmen tot waterwingebied, uit het oogpunt van de volksgezondheid werd het noodzakelijk de begraafplaats op te heffen. De Joodse Gemeente van Zutphen, waar Hengelo sinds 1946 onder viel, besloot aan het Nederlands- Israëlitisch Kerkgenootschap een vergunning te vragen tot het opgraven van de stoffelijke resten van alle 37 personen die op deze begraafplaats begraven waren, te vervoeren en herbegraven op de Joodse begraafplaats te Zutphen.

Op 1 maart 1965 begon men met de werkzaamheden, onder toezicht van de rabbijn. In alle stilte vond de herbegraving op de Joods begraafplaats in Zutphen, in de wijk Waterkwartier, aan het Meijer Groenpad plaats. Alle paaltjes en zerken staan bij elkaar op een apart gedeelte van deze Joodse begraafplaats.


begraafplaats 1Tekening van de Joodse begraafplaats aan de Kloosterweg. Achteraan in het midden stond het metaheir-huisje (huis ter reiniging). Foto Wim Luimes.

1899 2007

Kadaster-Tijdreis vergelijkingskaart 1899 en 2007
Links het pompstation van Vitens aan de Venneweg 2 met daaronder het bosperceel waar de Joodse begraafplaats was die in 1965 is geruimd en de stoffelijke resten met de grafmonumenten zijn overgebracht naar de Joodsebegraafplaats aan het Meijer Groenpad in Zutphen. Zie onderstaand.

Rechts de kaart van 1899 waar de begraafplaats op staat aangegeven.

De weg midden op de kaarten is de Kloosterweg

In dit gebied wordt in 12 bronnen elk jaar 5,4 miljard liter grondwater gewonnen en bewerkt tot drinkwater in het pompstation.

1927 Topografische kadasterkaart
1927 Topografische kaart Kloosterweg uitsnede met daarop de Joodse begraafplaats en links boerderij het Klooster (Kloosterweg 5). Bron Kadaster 'Tijdreis'.

Bord Joodsebegraafplaats Kloosterweg foto Karel Cornegoor
Het herinneringsbord aan de Kloosterweg van de voormalige Israëlitische begraafplaats.
Foto: Karel Cornegoor.

******************
De de Israëlitische begraafplaats in Zutphen, waarop een apart stuk de Hengelose Joodse families begraven liggen die eerder op de  Israëlitische begraafplaats aan de Kloosterweg begraven waren.
Adres: Weg naar Vierakker, aan het Meijer Groenpad  7204 LB Zutphen. 
Joodse begraafplaats w Zutphen
De Joodse begraafplaats in Zutphen waar nu ook Hengelose ingezetenen liggen. Foto Google.
Joodse begraafplaats Zutphen kaaartDe nieuwe locatie waar de Hengelose Joodse mensen begraven zijn in Zutphen. Kaart Google Maps.
Joodse begraafplaats Zutphen 2Detail begraafplaats aan de Weg naar Vierakker. Google.

De graven met bijbehorende stenen en paaltjes van de Joodse Begraafplaats Hengelo GLD zijn in 1965 zijn herbegraven/herplaatst op een apart stukje grond, achter het herinneringsmonument ‘40-‘45 van de Joodse Gemeente Zutphen.

De Joodse begraafplaats van de stad Zutphen was oorspronkelijk net buiten de stad gelegen aan de Weg naar Vierakker. Ze ligt in een gebied met oude rivierduinen dat al honderden jaren de Hogewest wordt genoemd. Tegenwoordig is de begraafplaats een rijksmonument. Vrijwilligers knappen deze begraafplaats op. 

2019 012 11452Gedeelte Hengelose Joodse graven op de Joodse begraafplaats aan het Meijer Groenpad in het Waterkwartier in Zutphen. Foto: Ingeborg van 't Hoff op 12-06-2019.
2019 06 12 112433 Linker gedeelte Hengelose Joodse graven op de Joodse begraafplaats aan het Meijer Groenpad in het Waterkwartier in Zutphen. Foto: Ingeborg van 't Hoff op 12-06-2019.

Op de Israëlitische begraafplaats op ‘t Klooster in Hengelo Gld. lagen begraven:

Pinchas Zelig Jacobs Fortuin, * 1801 Lochem, overleden op woensdag 28- 12-1859 Hgl. als Salomon Jacobs Fortuin ingeschreven i.d. Burg. Stand, oprichter van de Callicot, katoen weverij in Hengelo, die vanaf 1852 bestond, tot ……..?  van hem is een afbeelding van zijn grafzerk uit Hengelo bewaard gebleven.
Matsewa grafsteen Pinchas Zelig
De matsewa (gedenksteen) van Pinchas Zelig Jacobs Fortuin uit Hengelo GLD, zoals deze steen nu op de Joodse Begraafplaats te Zutphen te vinden is. Foto: Ingeborg van 't Hoff op 12-06-2019.


Sophie Jacobs,                * juli 1880 Hengelo,            overleden 7-9-1880 Hengelo,     paaltje
Siegmund Windmuller,     * augustus 1880 Hengelo,    overleden 19-11-1880 Hengelo, paaltje
David Israël,                   * 15-1-1834 Hengelo,          overleden 16-6-1881 Hengelo,   paaltje
Simon Jacobs,                 * 17-3-1810 Hengelo,          overleden 4-2-1882 Hengelo,    paaltje
Bertha Windmuller- Beer, * 1810 Werth Pr.,                 overleden 12-7-1885 Hgl.          paaltje
Lev.kind H. Windmuller,   * Hengelo,                           overleden 9-8-1885,                 paaltje
Jetjen Aussen,                * Bronkhorst,                       overleden febr. 1889 Zelhem,    paaltje
Jacob Philips,                  *1811 Hengelo                    overleden 18-11-1890 Hengelo,  paaltje
Joseph Philips,                * 6-5-1817 Hengelo,            overleden 22-2-1892 Hengelo,    geen
Hessie Vroom,                * 1-1-1818 Ruurlo,               overleden dec. 1893 Zelhem,     geen
Sara Samuels,                * 7-10-1812 Ruurlo,             overleden jan. 1894, Hengelo,    geen
Roosje Jacobs- de Groot, * Almelo 2-8-1854,               overleden19-3-1895, Hengelo,   steen
Lipman Windmuller,         * 18-2-1816 Hengelo,           overleden 8-6-1896 Hengelo,     paaltje
Henriette Philips,             * febr, 1896 Hengelo,           overleden 18-6-1896 Hengelo,    paaltje
Asser Meijers,                 * 1896 Hengelo,                   overleden 12-2-1898 Hengelo,   paaltje
Falk Jacobs,                    * 2-2-1815 Hengelo,            overleden 1-8-1898 Hengelo,      paaltje
Wilhelmina Sophia Meijers,* 1898 Hengelo,                overleden 18-1-1899 Hengelo,     paaltje
Betje Fortuin- Koopman,   * 1851 Zwolle,                    overleden 21-3-1900 Hengelo,    paaltje
Samuel Philips,                * 25-10-1835 Hengelo,        overleden 18-12-1900 Hengelo,   steen
Lena Philips- Jacobs,        * febr. 1821 Hengelo,           overleden 13-10-1901 Hengelo,   steen
Rachel Jacobs- Wijler,       * 14-2-1840 Lochem,          overleden. 6-6-1911 Hengelo,     steen
Samuel Jacobs,                * 24-6-1841 Hengelo,         overleden 10-7-1911 Hengelo,     steen
Rachel Philips-Koppel,      * 7-3-1835 Zutphen,           overleden 15-8-1912 Hengelo,     steen
Emile Windmuller-Hirsch,  * 26-12-1844 Mühlheim,     overleden 23-5-1917 Hengelo,     steen
Abraham Jacobs,              * 23-9-1848 Hengelo,         overleden 26-2-1918 Hengelo,     steen
Herman Windmuller,         * 15-4-1847 Hengelo,         overleden 30-7-1921 Zutphen,     steen
Jacob Jacobs,                   * 8-12-1837 Hengelo,         overleden 1-1-1924 Hengelo,      steen
Salomon Fortuin,              * 1855 Hengelo,                 overleden 30-4-1931 Hengelo,    steen
Bertha Philips- Böninger,    * 24-2-1859 Hengelo,        overleden 19-9-1931 Hengelo,     steen
Philip Philips,                    * 1863 Hengelo,                 overleden 1936 Hengelo,            steen
Henriëtte Philips- de Winter* 1855 Gendringen,           overleden 9-12-1938 Hengelo,     steen
Lotje Engers,                    * 14-3-1858 Winschoten,   overleden 10-1-1940 Hengelo,      steen
Jeannette Meijers- Spier,   * 26-2-1907 Hengelo O,     overleden Sept.1944 Enschede,    paaltje
Jacob Meijers,                   * 11-6-1912 Hengelo,       overleden 22-11-1957 Hengelo,    steen

In maart 1965 werden alle zerken, paaltjes en stoffelijke resten naar de Israëlitische begraafplaats te Zutphen overgebracht.

Bronnen: De Joodse Gemeente te Hengelo, S. Laansma 1978
Adres Kervel-kelder, W. Hermans 
Samenstelling: E. Somsen-Lieverdink



 Een overgenomen artikel uit: 'De Joodse gemeente te Hengelo'

Begraafplaats 1 web
begraafplaats 2 web



Artikel geplaatst door H.M. Somsen, december 2018