Enkele feiten uit de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.)  1900–1939

Door H.A.G. Boerman.                                                                                 www.oudhengelo.nl

HV OH 036 HV 258
Met een dergelijke handbrandspuit moest men zich vroeger zien te redden wanneer er brand was. Deze demonstratie werd gegeven bij de viering van 300 jaar paardenmarkten in Hengelo in september 1958 tijdens een ‘historische brandblussing’. Foto: collectie auteur.

 

 

In de onderstaande tijdlijn staan de gegevens genoteerd van Hengelo’s brandweerhistorie in de periode 1900 tot en met 1939. 

Tijdlijn brandweerhistorie

1901
Uit angst voor brand wordt door de gemeente ‘een algeheel verbod op vuurwerk en om met vuurwapens te schieten afgekondigd’.

1902
B. Demming, H.S.J. Wansink, G. Voskamp en G. Niesink tot brandmeester aangewezen.

1907
Het gemeenteverslag meldt: ‘Kosten onderhoud brandspuithuisje op de Keijenborg: f. 1,80’.

Brand in de woning en werkplaats van Besselink op de Keijenborg. ‘Door een totaal gebrek aan water in de sloten was er van blussen geen sprake’.

1908
Het gemeenteverslag meldt: ‘Brandspuithuisje op de Keijenborg moet nodig verbeterd worden. Kosten onderhoud: f. 1,35’.

1910
Voor de prijs van 29,68 gulden is het brandspuithuisje op de Keijenborg geheel vernieuwd.

H.J.S. Wansink benoemd tot brandmeester van Hengelo.

1911
H. Jansen benoemd tot brandmeester in Hengelo en B. Hilderink benoemd tot brandmeester in Keijenborg.

1912
Oefening in Hengelo door de plicht-brandweer met verschillende pompen, waarbij de manschappen door de gemeente werden opgeroepen.

HV OH 037 HV 256

Tijdens deze demonstratie in de Kerkstraat van een historische brandweer in september 1958, waren er meer toeschouwers dan ‘pompers’. Bij een oefening in 1912 van de plicht-brandweer was het waarschijnlijk net andersom. Foto: collectie auteur.

 

1913
Door het spelen van kinderen met vuur is de woning en stalling van Zeevalking op Gooi 335 geheel afgebrand, waarbij vijf varkens omkwamen.

1916
Een proef werd gehouden met een nieuw aangelegde brandput op het Zuideinde van het dorp.

1917
Brand in de loods van het tramstation van de Tramweg-Maatschappij De Graafschap aan de Spalstraat.

Vaststelling door de gemeenteraad van verordening tot voorkoming van brand in historische gebouwen in de gemeente.

1918
Grote brand op de hoek van de Spalstraat en de Bleekstraat, waarbij het huis, winkel, bakkerij en café van Van de Weer geheel verwoest werd en waarbij ook een koe en een varken omkwamen. Naar aanleiding van deze brand besluit de gemeenteraad tot de aanschaf van een motorbrandspuit. Ook kreeg de nachtwacht een hoorn ten behoeve van de alarmering, in plaats van het laten luiden van de kerkklokken.

OH 044 Marktplein Hengelo VD

Het pand van Van de Weer op de hoek van de Spalstraat en de Bleekstraat dat in 1918 tot de grond toe afbrandde. Collectie Hennie Demming.

Ingezetenen uit Hengelo besluiten de gemeente te ondersteunen bij de oprichting van een ‘vrijwillig brandweerkorps’, waartoe zich op 18 maart ongeveer 62 leden zich laten inschrijven. De burgemeester wordt benoemd tot opperbrandmeester.

Op 29 oktober wordt de eerste motorbrandspuit van Hengelo geleverd door de firma N.V. Bikkers uit Rotterdam.

1920
In het gemeenteverslag staat de vermelding: Opgave van persoonlijke diensten waartoe die inwoners ter handhaving van openbare orde in het algemeen belang mochten zijn opgeroepen volgens artikel 192: voor blussing van brand en beproeving der brandweermiddelen.

1921
Bij de molen van Sloot op de Keijenborg brandt de aangebouwde ‘stoom’ af.

1922
Hengelo kreeg dat jaar elektrische straatverlichting en de brandweer werd beter georganiseerd.

1923
Molen van Sloot op de Keijenborg geheel uitgebrand.

1924
Molenaar E.J. Vleeming (van de Dorpsmolen, of Vleemingmolen, later molen van Lebbink aan de Hoog-/Raadhuisstraat) benoemd tot brandmeester.

1925
Gemeenteraad besluit tot het bouwen van een brandspuitenhuisje op de hoek van de Bleekstraat en de Oude Varsselseweg (dit deel van die weg heet nu Steintjesweide).

1926
Het brandspuithuisje op de hoek Bleekstraat en Oude Varsselseweg komt gereed.

 

HV OH 045 BB 187

Detail van tekening van het brandspuithuisje op de hoek van de Bleekstraat en Oude Varsselseweg. 
Tekening: collectie auteur.


1927
Aanleg van elektrisch licht in het brandspuithuisje in Hengelo.

Het Ministerie van Oorlog stelde een advies op met betrekking tot de luchtbescherming. Dit advies had nog een vrijblijvend karakter!

1928
De gemeenteraad neemt het besluit om het brandspuithuisje op de Keijenborg te verkopen, evenals het zich daarin bevindende brandblusmateriaal.

1929
Op 28 mei woedde een grote bos- en heidebrand tussen Hengelo, Zelhem en Ruurlo. Deze was door blikseminslag veroorzaakt.
















HV OH 038 28 5 1929 grote brand zomerweg hengelo aalten1


HV OH 039 28 5 1929 grote brand zomerweg hengelo aalten2 kopie

Krantenkop van grote bos- en heidebrand tussen Zelhem en Hengelo op 28 mei 1929, veroorzaakt door blikseminslag.
Foto: collectie auteur.

 De pijl rechts van de boom wijst de plek  waar   de bliksem insloeg en waar de grote bos- en   heidebrand van 28 mei 1929 begonnen is.
 Foto: collectie auteur.

 

1930
Circulaire van de Ministers van Staat, Binnenlandse Zaken en Landbouw, over de zorgen die men heeft ten aanzien van de kwaliteit van de gemeentelijke brandweren in Nederland.

1932
Grote brand in de Kerkstraat, waarbij de woning en werkplaats van schoenmakerij Paul Pleunis en de heer Soyer, alsmede de woning van zuster Carmiggelt (wijkgebouw van het Groene Kruis) en een landbouwschuur van J. Langeler geheel uitbrandden. De winkel van Langeler liep waterschade op.

HV OH 040 DSC01890 kopie

Of dergelijk brandblusmateriaal nog effectief gebruikt kon worden bij de grote brand in de Kerkstraat, valt te betwijfelen. Krantenbericht over de brandweerdemonstratie ter gelegenheid van 300 jaar markten in Hengelo in september 1958. Foto: collectie auteur.

Gemeente kijkt naar de organisatie van de brandweer, naar aanleiding van de grote brand in de Kerkstraat. Men neemt zich voor deze te reorganiseren. E.J. Vleeming bedankt als brandmeester en wordt opgevolgd door J.C. Geertsma, directeur van de boterfabriek. J.H. Tijdink is onderbrandmeester en Joh. Klem wordt commandant van de Babij-spuit. Burgemeester Reijnst blijft opperbrandmeester.

1933
In het Jaarboek 1932-1933 van de Koninklijke Nederlandsche Brandweervereeniging staat bij Hengelo vermeldt: De Hengelose brandweer is een vrijwilligerskorps zonder beroeps. Commandant is Jhr. A. Reijnst (Opper-brandmeester), Wijk Dorp 125, telefoonnummer 3. Plaatsvervangend commandant is E.J. Vleeming (Brandmeester), Wijk Dorp 205. Men beschikt over 1 autospuit, 1 handspuit en 1 slangenwagen. Alarmering geschiedt door het luiden van de torenklokken en het blazen op een hoorn.

1934
Op 12 december wordt de nieuwe tweewielige Bikkers motorspuit met Ford-motor geleverd voor de prijs van f 1716,-. Deze motorspuit vervangt de oude brandspuit, die meer dan vijftig jaar in dienst is geweest. Jarenlang is deze als curiositeit bewaard.

1936
Op 29 april treedt de Wet tot bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen in werking.

1937
Op 5 juli brandt de confectiefabriek van de firma Seesing op de Keijenborg geheel af.

1938
De burgemeester maakt bekend dat brandweercommandant J.C. Geertsma, tevens benoemd is tot hoofd van de opgerichte Luchtbeschermingsdienst (LBD). Alle brandweerkorpsen in Nederland ressorteren sindsdien onder de LBD bij luchtaanvallen.

1939
Op 28 augustus wordt de algehele mobilisatie in Nederland afgekondigd. Op 1 september valt Duitsland Polen binnen: het begin van de Tweede Wereldoorlog!

Op 11 december ontstaat er brand in de Remigiuskerk. Op een drietal banken na wist men groter onheil te voorkomen.

HV OH 041 Brandslanghangplek kerktorenhengelogld kopie

Vanuit het luik, hier zichtbaar hoog in de kerktoren van de Remigiuskerk, kon men bij een houten stellage komen die daar vroeger hing. Het was een soort dwarsbalk waarover de brandslangen te drogen werden gehangen nadat deze gebruikt waren. Dit heeft nog zeker tot in de jaren zestig van de vorige eeuw geduurd. Foto: auteur.

 

© 2020 H.A.G. Boerman, Zutphen

Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de auteur.

 

Website opmaak: H.M. Somsen.