Molen de Olde Kaste. Foto: H. Schuppers- Demming.
Overgenomen van de website www.oldhengel.nl van W.J.M. Hermans.
Uit: Register op de leenen der bannerheerlijkheid Baer.
In dit leenaktenboek vinden we een deel van de historie van de stendertmolen Olde Kaste terug. Vanaf 1465 worden de leenmannen en -vrouwen vermeld.
Die wyntmoelen tot Hengell op den Goy ten vijf marcken rechten, weert 's jairs omtrent 43 malder rogge, myt alinck dem wynt, gelegen in denselven kerspel, ten Zutphenschen rechten.
• Gadert Kockert, 1465
• Steven van Kerven, 24 april 1484. (Noot: Voor Van Kerven zien we ook Van Kervell, Van Kervenhem, Van Kervenheim en Van Carvenheim. Hieruit is ook de naam Kervel ontstaan. Voor de duidelijkheid wordt hier steeds Van Kervenheim aangehouden).
• Otto van Kerven, 9 Augustus 1489
• Geertruit van Kervell - die wyntmolen met allen toebehoer, door opdracht van Ott van Kervell, haar stiefzoon; hulder is Gijsbert van Branssenborch, 1491
• Zweder van Kervenheim, 10 September 1515
• Steven van Kervenhem, vermits doode van zijn vader Sweder van Kervenhem,
16 November 1544
Idem vernieuwt den eed, 15 April 1563
Gerhard van Kervenheim, 22 Juli 1611
Anna van Kervenheim, vermits doode van Bernhardt van Kervenheim, haar broeder; Vyth Christoffel van Munster tho der Lehmcuile is gemachtigde en hulder, 14 December 1641
Wyssa van Kervenheim, vermits doode van Anna van Kervenheim, haar zuster;
Vyth Christoffel van Munster is hulder, 16 Juli 1647
Anna Sibilla Vrydach, weduwe van Salomon van Keppel, als erfgenaam van Maria Louise Vrydach, 1/11 October 1673. Johan van Munster hulder.
Eadem verbindt dit leen voor eene schuld van 3300 gld. aan Staets Steenman en Anneken Slichtmans, echtelieden, eodem die.
idem voor eene schuld van 200 gld. aan Peter Greven en Aeltjen Aerts, echtelieden, 18/28 Dec. 1673
idem voor 800 gld. aan Herman Sluyter en Gerharda Verwitt, echtelieden,
28 April 1675
idem voor 10000 gld aan de broeders en zusters Van Sweten, 16 Juni 1676
Idem draagt dit leen onder zekere voorwaarden op aan haren zoon.
Diederick van Keppel, die daarmede weder beleend is, 30 November 1680
Henrick Steenman ten behoeve zijner moeder, weduwe van Staets Steenman, zich qualificeerende cessionaris van Peter Greven en diens vrouw, beleend,
9 April 1686
Jacob Grothe en Margaretha Pit, echtelieden, laten haar besloten testament approbeeren, 26 Juli 1740
Engelbert Tieleman Grothe, oudste zoon en erfgenaam van bovengenoemden, beleend, 5 April 1752
Johan Grothe, oudste broeder en leenvolger zijns broeders Engelbert Tieleman, beleend, 6 Februari 1773
Idem laat zijn besloten testament approbeeren, 25 November 1773.
Zo stond de molen dus vermeld in het 'Register op de leenen der bannerheerlijkheid Baer'. De molen die we kennen dateert van latere datum, uit 1659. Waarschijnlijk heeft de eerste molen bij 'De Muldersfluite' gestaan en is de molen later iets naar het noorden verplaatst. De Muldersfluite zelf was muldershuis en herberg. Hier vlakbij stond een kasteel of huis Dunsborg. (Zie onderstaand kaartje).
©w.j.m.hermans 2007
Wilhelm Baerkens bewoner op de Dunsborg, kaart uit 1640. Bron Geldersarchief.
De Olde Kaste.
H.M. Somsen.
De Olde Kaste stond aanvankelijk vlakbij de Muldersfluite, dat vroeger als muldershuis en herberg gebruikt werd en waar ook de markevergaderingen van de Dunsborger-Hattemer mark gehouden werden.
Fluite staat voor kermis; op Hemelvaartsdag werd een eendagskermis gehouden, waarbij het molenaarshuis als herberg dienst deed. Nog steeds vindt bij de huidige boerderij op Hemelvaartsdag de traditionele broodlevering plaats.
In de 19e eeuw stond als plaatsvermelding 'De Oude Hengelosche Molen' genoemd, dat voor zowel de Muldersfluite als de molen werd gebruikt. Overigens valt het op dat in geen enkel oud geschrift de naam Olde Kaste gebruikt werd. Deze naam is vermoedelijk pas eind 19e eeuw of zelfs 20e eeuw ontstaan.
In 1830 werd de molen als volgt omschreven: Een oude slecht onderhouden standerdmolen hebbende 1 paar steenen om koorn te malen heeft om zijne verre ligging van het dorp weinig debiet. Malende na gissing voor eene bevolking van 600 zielen.
Toen al was sprake van slecht onderhoud! Daar zal de herkomst van de naam mee te maken hebben. Oorspronkelijk was het een landbouwbedrijf annex maalderij. De gebouwen naast de molen (huis en maalderij) werden rond 1815 gebouwd. In het begin van de 19e eeuw is de molen in handen gekomen van de familie Wissink. In 1933 is de molen gesloopt.
Detail uit een verpondingskaart van 1811.
Detail uit de kadasterkaart van 1825.
Detail uit de veldnamenkaart van Hengelo met daarin in rood
aangegeven de eerdere standplaats van de molen op de molenbelt
aan de Hengeloseweg. In groen de Muldersfluite.
De wyntmoelen tot Hengell op den Goy.
G. Rijsdorp.
Wie van Hengelo via de Zelhemseweg, richting Zelhem rijdt vindt een kleine kilometer buiten de kom een zijweg met de naam Olde Kaste. Een vreemde naam voor een weg.
Honderd meter verder richting Zelhem is de Muldersfluite.
De Olde Kaste. Wel een naam met een herinnering.
De Olde Kaste was de oudste molen van Hengelo. Deze zogenaamde standerdmolen, in de buurtschap ’t Gooi dateerde volgens een opschrift uit 1659. Maar al eerder heeft dichtbij die plek een molen gestaan. Als leengoed van de heerlijkheid Baer aan de IJssel werd al in 1465 ‘die wyntmoelen tot Hengell op den Goy’ in leen uitgegeven aan Gadert Kockert. Van 1484 tot 1686 was die molen in eigendom bij de familie Van Kervenheim, die ook de landgoederen ’t Zelle en ’t Kervel tot hun bezit mochten rekenen. In 1659 is de molen vernieuwd en waarschijnlijk enkele honderden meters verplaatst in noordelijke richting. Deze nieuwe standerdmolen stond naast het huidige huis aan de weg die nu Olde Kaste heet.
Na de Van Kervenheims volgen enkele andere namen. In 1830 wordt de standerdmolen als slecht onderhouden omschreven. Dat zou kunnen komen door de afgelegen plaats en weinig klandizie. Voor ongeveer 600 zielen was die molen malende. Die slechte staat van onderhoud kan best te maken hebben met de naam die wij nu nog kennen. Een “Olde Kaste’!
Om de molen te behouden wordt in dat jaar een comité opgericht. Het type werd verdrongen door de bovenkruier en sloop ligt dan op de loer. Het naastgelegen huis en gebouwen zijn rond 1815 gebouwd. En begin 19e eeuw komt de molen in handen van de familie Wissink. Het is Gerhardus J. Wissink. Na hem nog komen zoon Hermanus en kleinzoon Gerardus Josephus W. Wissink. Tot vijf december 1933. Dan wordt de molen in opdracht van de familie Wissink gesloopt. Vele pogingen zijn in het eerste kwart van de twintigste eeuw gedaan de molen van de ondergang te redden. Helaas .
Een standerdmolen is een houten rechtstandige kast, geplaatst op een ‘standerd’, een heel dikke paal van ongeveer negentig centimeter dik. Dwars door de kast liep een draagbalk, hierdoor steunde de gehele kast op de standerd. Houtverbindingen zorgden ervoor dat de standerd met acht steunende steekbalken niet kon wankelen. Deze constructie, waarbij de gehele molenkast op de standerd naar de wind gezet kon worden, voldeed vijf eeuwen heel goed.
Detail uit een Historische Atlas van 1885 met de laatste standplaats van de 'Oude Molen'.
1917 Beeldbank Cultureel Erfgoed.
1917 Beeldbank Cultureel Erfgoed.
De Olde kaste. Foto: G.J. Halfman.
De Olde kaste. Foto: Ecal.
De oude standerdmolen aan de Oldekasteweg voor de sloop in 1933.
Johan Goossens vraagt in een artikel in de Gelderlander van 16 juli 2003 waar hij de replica die hij gemaakt heeft van de molen, de Olde Kaste, kan tentoonstellen. De molen krijgt daarna een plaats in museum Smedekinck in Zelhem, in een decor met een geschilderde achtergrond van het landschap en het molenaarshuis bij de Muldersfluite. Daarbij is ook de weegschaal van de broodweging niet vergeten.
Willy Hermans heeft de geschiedenis van de molen opgezocht en hier een verhaal van gemaakt welke met foto's is ondersteund. De vergeefse reddingspoging van de Olde Kaste. Via onderstaande link is dit verhaal te lezen.
Reddings poging olde Kaste W.J.M. Hermans .pdf
Artikel geplaatst door H.M. Somsen.
Laatst bijgewerkt: 18 juni 2018