Enkele feiten uit de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.) 1677-1899

Door H.A.G. Boerman.                                                                                    www.oudhengelo.nl  

Een line up van de brandweervoertuigen van Hengelo voor de kazerne aan de Iekink op 27 november 2010.  Foto: auteur.

 

 

In de onderstaande tijdlijn staan de gegevens genoteerd van Hengelo’s brandweerhistorie in de periode 1677 tot en met 1899.

Tijdlijn brandweerhistorie

1677
Uitvinding slangbrandspuit in Amsterdam door Jan en Nicolaes van der Heijden.

 Tekening van een brandspuit van Jan van der Heijden.Tekening: collectie auteur.

1684
Grote heidebrand door onvoorzichtigheid in de Dunsborger-Hattemer Mark, één van de twee marken in de gemeente Hengelo (de Marke van Hengelo was de andere).

1712
Brand in de kerktoren van de grote of Remigiuskerk in Hengelo.

1780
Er wordt aan het Hof van Gelderland een machtiging verleend om een ‘ontwerp-reglement op het voorkomen en bestrijden van brand voor het gehele platteland van het kwartier van Nijmegen en dat van het graafschap Zutphen’ (waartoe Hengelo behoorde), in te dienen.

1783
Het Graafschap Zutphen stuurt onder andere aan Hengelo een Reglement op de Brand. Hengelo start een procedure tot aanschaf van handbrandspuiten.

1794
De Dunsborger Hattemer Mark draagt bij aan het maken van brandputten.

1806
Hengelo besluit tot de aanschaf van twee draagbare brandspuiten en het maken van twee brandputten.

1809
Aanschaf van een tweede brandspuit.

1810
Voornemen tot de bouw van een brandspuithuisje in het dorp. Al het brandweermaterieel is tot dan toe opgeborgen onder de kerktoren van de Remigiuskerk.

De ruim 65 meter hoge toren van de Grote of Remigiuskerk in Hengelo. ‘Onder de toren’ was al het brandweermaterieel opgeborgen. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed-21506.

1811
Men besluit dat de brandspuiten toch in de kerktoren opgeborgen blijven.

1812
De brandspuiten worden in de garfkamer van de kerktoren geplaatst, waartoe een extra toegang naar buiten wordt gemaakt.

1817
De Dunsborger Hattemer Mark maakt 250 gulden vrij voor de aanschaf van een brandspuit ten behoeve van de eigen mark. H. Branderhorst, eigenaar van de Brouwersmolen in Hengelo, levert een brandspuit en H. Berendsen metselt een brandspuithuisje.

Hengelo assisteert met twee brandspuiten ‘en veel manschappen’ bij een grote torenbrand van de hervormde kerk in Vorden.

1818
Er wordt een brandkolk bij De Bleijke (de bleek) gemaakt.

1819
De Dunsborger Hattemer Mark willen de berging voor de brandspuit op de Keijenborg laten bouwen.

1820
Er wordt een brandspuit besteld in Aalten, maar het brandspuithuisje daarvoor is nog niet gereed.

1821
Een Reglement op het gebruik en de bewaring van de brandspuit van de Heeren Geërfden van de Dunsborger Hattemer Mark wordt uitgevaardigd. Men verleent toestemming tot de bouw van een brandspuithuisje op de Keijenborg (naast het voormalige café Booltink).

Keuring en ingebruikname van de brandspuit en het brandspuithuisje van de Dunsborger Hattemer Mark. Hengelo kent vanaf nu ‘twee’ brandweren (blusgroepen zegt men tegenwoordig): één in Hengelo en één op de Keijenborg. Beiden vallen overigens onder dezelfde gemeentelijke verantwoordelijkheid.

1823
Het Reglement op de Brand van 1783 wordt kritisch bekeken en gedeeltelijk herzien.

1826
Er wordt een overzicht van de reparaties van de brandspuiten en brandspuitpompen opgesteld.

1832
Betaling aan C.B. van Herwaarden uit Aalten voor een reparatie aan de brandspuit.

1855 Aanschaf van 20 brandemmers.

Leren brandemmer. Brandemmers werden gebruikt om via een menselijke keten water op het vuur te gooien, hetgeen meestal weinig effectief was. Foto: collectie auteur.

 

1856
Suikerraffinadeur Hendrik van Oordt uit Rotterdam (die meerdere bezittingen in Hengelo heeft) koopt een brandspuit en plaatst deze op de bouwhoeve van zijn eigendom Het Stapelbroek onder Hengelo.

1857
Hendrik van Oort schenkt een handbrandspuit aan de Hengelose brandweer. Het is niet bekend of het dezelfde brandspuit uit het jaar 1856 is, of een ander exemplaar.

1862
Hengelo stelt een Verordening ter voorkoming en blussing van brand op.

Overzicht brandweermaterieel in het gemeenteverslag: 2 grote brandspuiten, waarvan 1 geplaatst op de Keijenborg; 1 kleine brandspuit; 1 handbrandspuit.

1864
In de Spalstraat breekt een grote brand uit waarbij het hele gemeentearchief van Hengelo verloren gaat. Dat was opgeborgen in het gemeentehuis, gevestigd in een deel van logement De Karper. Bij deze dorpsbrand gaan in totaal acht huizen en drie schuren verloren. Ook vinden drie koeien, twee varkens en zeven biggen de dood in de vuurzee.

De huizenrij rechts op deze foto zijn relatief nieuw. Die zijn bij de grote branden in de Spalstraat in 1864 en 1877 allemaal verwoest. Foto: collectie auteur.

1877
Opnieuw een grote brand in de Spalstraat, ditmaal in de kosterswoning (ongeveer tegenover het huidige pand van Memelink& Bergervoet). Hierbij gaat een deel van het kerkelijk archief van de hervormde gemeente verloren.

1880 
Een brand verwoest de margarinefabriek van Poesse-Wansink& Co aan de Banninkstraat.

1881
Bij de opheffingsvergadering van de Marke van Hengelo wordt besloten om het batig saldo te bestemmen voor de aanschaf van een brandspuit-aanjager met benodigdheden en deze te schenken aan de gemeente Hengelo.

De firma J.H. Pothmann levert een Brandspuit grootste soort en diverse benodigdheden, voor 750 gulden. Deze spuit wordt door deze firma afgeleverd via het treinstation in Vorden. De spuit wordt in Hengelo beproefd door eigen werknemers van Pothmann.

Waarschijnlijk is dit de ‘Brandspuit grootste soort’, vervaardigd door de firma Pothmann, die in 1884 in gebruik werd genomen. Op 12 december 1934 ontving de brandweer een (tweede) 2-wielige Bikkers motorspuit als aanvulling op de motorspuit uit 1918, eveneens van Bikkers. De al enige jaren buiten gebruik zijnde oude handbrandspuit werd ter illustratie aan ‘vroegere tijden’ hierbij ook op de foto gezet.

In vroeger dagen moest men zich behelpen met primitieve brandblusmiddelen. Hier tijdens een ‘historische brandblussing’ ter gelegenheid van de viering van 300 jaar paardenmarkten in Hengelo in september 1958. Foto: collectie auteur.

 

© 2020 H.A.G. Boerman, Zutphen

Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de auteur.

 

Website opmaak: H.M. Somsen.