Enkele feiten uit de brandweerhistorie van Hengelo (Gld.) 1940 – 1999
Door H.A.G. Boerman www.oudhengelo.nl
Een Chevrolet C8A (HUP) aan het front ergens in Europa in 1943. Een dergelijk voertuig werd op 24 oktober 1946 als brandweervoertuig in dienst gesteld. Ook de brandweer in Steenderen zou zo’n voertuig ontvangen. Foto: collectie auteur.
In de onderstaande tijdlijn staan de gegevens genoteerd van Hengelo’s brandweerhistorie in de periode 1940 tot en met 1999.
Tijdlijn brandweerhistorie
1940
Oprichting van een bosbrandweerafdeling ’t Zand.
Vier dagen voor het begin van de Duitse inval in ons land, verleent de Hengelose brandweer assistentie aan de Vordense brandweer bij een heidebrand in de buurtschap Linde onder Vorden.
Op 10 mei bericht een illegale radiozender: “Storm uit het Oosten”; Duitsland valt Nederland binnen en de Tweede Wereldoorlog is voor ons land een feit!
1941
Instelling door de bezetter van Besluit Brandweerwezen. Dat besluit diende als ‘basis voor een samenstel van wettelijke voorschriften tot regeling van het brandweerwezen in Nederland’.
Overeenkomst van de gemeente met garagehouder F.J.F.M. Herwers, betreffende ‘de huur van een Chevrolet automobiel ten behoeve van het trekken van de motorspuit en het vervoer van manschappen van de brandweer’.
1942
Op bevel van de bezetter wordt een motorspuit van Breuer-Metz van 27 PK, met 2 cilinders en centrifugaalpomp van 800 liter, in gebruik genomen.
1943
Op 26 maart valt ’s avonds een vliegtuigbom op de boerderij van H. Stoltenborg in de buurtschap Varssel, waarbij vijf dodelijke slachtoffers zijn te betreuren.
Op 14 april wordt brandweercommandant J.C. Geertsma verplicht zijn opwachting te maken bij de Duitse politie-instanties en de plaatselijke Ortskommandant.
1944
In augustus wordt in de Banninkstraat de Hengelose burger Jo Vennegoor vermoord door een aantal Hengelose landwachters.
Op 19 september eisen de Duitsers dat vijfhonderd Hengelose mannen opgeroepen moeten worden om te werken voor de OrganisationTodt. De burgemeester weigert hier gevolg aan te geven en duikt met zijn ambtenaren onder.
De nieuwe NSB-burgemeester Visser eist dat het secretariepersoneel voor 12 uur de volgende dag weer aan het werk zal gaan, onder de dreiging om heel Hengelo plat te branden en gijzelaars te nemen en deze dood te schieten. Ondanks de dreiging bleef men volharden in haar verzet! Het dreigement werd gelukkig niet waargemaakt – Hengelo bleef het tragische lot van Putten op de Veluwe bespaard!
1945 NSB-burgemeester Visser wordt vervangen door NSB-er Alphons Bouwman. Deze diende een klacht in bij de gewestelijke inspecteur over zijn NSB-collega, vanwege het feit dat Visser benzine uit de tank van de brandspuit had ontvreemd.
Op 18 maart brandt ’s avonds de boerderij van NSB’er Bosch onder Hengelo af. De autoriteiten denken in eerste instantie aan brandstichting, als wraakneming voor Bosch’ betrokkenheid bij het doodschieten van Jo Vennegoor, maar later zou blijken dat de brand veroorzaakt was door de Duitse soldaten die bij hem ingekwartierd waren.
Eerste Paasdag, 1 april, wordt Hengelo door de geallieerden bevrijd. Keijenborg wordt nog zwaar getroffen, doordat de Duitsers de munitieopslagplaats in de coöperatie in de lucht laten vliegen, zonder de bevolking vooraf te waarschuwen! Overal ontstaan branden en er zijn zeven dodelijke slachtoffers te betreuren.
Op 5 mei capituleren de Duitsers in Nederland en op 8 mei volgt de algehele capitulatie van Duitsland.
1946
Er vindt overleg plaats met de Rijksinspectie voor het Brandweerwezen, naar aanleiding van het plan om het brandspuitenhuisje aan de Bleekstraat/Oude Varsselseweg uit te breiden. Ook wordt er gesproken over de aanschaf van een zogenaamde autotrekker voor het vervoer van de brandspuit en de manschappen.
Op 21 mei wordt G.J. Harmsen commandant van de Hengelose brandweer, als opvolger van J.C. Geertsma.
Tijdens een demonstratie van de Hengelose brandweer op 8 mei 1950 rijdt de Chevrolet C8A (HUP) in de Spalstraat bij hotel-café Langeler. Foto: collectie auteur.
Op 24 oktober levert de Fa. A.G. van Zuilekom uit Zutphen, voor f 2475,- een autotrekker voor de Hengelose brandweer, afkomstig van Dump Deelen (Demob Vehicle Park) bij Arnhem. Het is een Chevrolet C8A (HUP) uit 1943, een voormalige militaire officierswagen. Het voertuig werd door de Hengelose brandweer omgebouwd tot Personeel-Materieel wagen en trekker voor de 2-wielige Bikkers motorspuit.
In december wordt er in de Keijenborg personeel geworven voor de brandweer.
1947
Op 24 maart zijn zes brandweerleden aangenomen voor de Brandweer Keijenborg.
1948
Oprichting op 15 september van de Bosbrandweervereniging Achterhoek en Liemers, waarbij de gemeente Hengelo zich aansluit.
1949
Op 14 mei heroprichting van Bosbrandweervereniging, afdeling ’t Zand als onderafdeling van de Bosbrandweervereniging Achterhoek en Liemers.
In juni wordt een Bedford-chassis bij de firma Boeve in Deventer bekeken. Die legertruck wordt geschikt geacht om daar een watertank op te bouwen en in te richten tot brandblusauto. In juli koopt de gemeente dit chassis en watertank teneinde daarmee zelf een brandweervoertuig te construeren.
1950
De gemeenteraad is voortvarend en bespreekt al op 7 januari de mogelijkheid, van de opbouw van een tweede tankautospuit, bekostigd door gelden van de bevolking en organisaties.
De Bedford QL tankautospuit tijdens de demonstratie bij de officiële ingebruikstelling op 8 mei 1950 in de Kerkstraat. De TS werd later genummerd als TW1. Foto: collectie auteur.
Op 8 mei wordt de eerste nieuwe tankautospuit (TS) met een demonstratie officieel in gebruik genomen. Deze TS is opgebouwd door de Hengelose brandweerleden Herwers (autobedrijf) en Harmsen (smid en brandweercommandant). Het is een Bedford QL, met een waterinhoud van 3500 liter, een Metz-pomp en een ontluchtingspomp van Stork. De demonstratie vind plaats onder grote publieke belangstelling, waaronder veel collegae brandweren en veel notabelen uit diverse gemeenten onder toeziend oog van de regionale en landelijke pers. De Inspecteur voor het Brandweerwezen Gelderland en Overijssel, de heer J. de Roos zei bij deze gelegenheid: “Deze tankwagen is de mooiste welke in dit district loopt”.
1951 Oprichting van de Brandweervereniging Hengelo G.
Op 21 april overhandigde de ‘commissie voor de aanschaf van een tweede tankautospuit’ voor de Hengelose brandweer, een spaarbankboekje met het bedrag van f 9566,39 aan de gemeente. Hetgeen dankbaar werd aanvaard.
1952
In oktober is er een brand in twee opslagplaatsen van Weevers in de Velhoek. In het logboek van de commandant staat genoteerd: Uitgerukt met 2 tankwagens en 1 manschappenwagen. […] Daaruit blijkt dat de tweede Bedford QL tankautospuit al inofficieel in dienst was genomen. De Inspectie beklaagde zich er later over dat deze tweede TS rondreed zonder kenteken…! De beide Bedford’s van Hengelo zijn genummerd als Tankwagen nummer 1 (TW1) en Tankwagen nummer 2 (TW2).
De tweede Bedford QL tankautospuit, hier ‘historisch’ uitgerust tijdens een optocht op 7 maart 1998 op De Heurne. Deze TS kreeg het nummer TW2 en weer later vernummerd tot ‘de’ 805. Foto: collectie BHG.
1953
Op 6 oktober is er een zeer grote brand aan de Raadhuisstraat, waar de meubelfabriek van H.H. Lubbers, het woon-winkelhuis van kruidenier Fa. Beumkes-Zweers, de woning/depot-wijkgebouw Groene Kruis van zuster Fokkens, het woonhuis van H.H. Lubbers en de woning van Lubbers sr., volledig in de as werden gelegd. Een silo van de sportschoenenfabriek Quick en het feestgebouw Concordia raken eveneens beschadigd. De Hengelose brandweer wordt bijgestaan door de brandweerkorpsen van Zutphen, Doetinchem, Vorden, Ruurlo, Zelhem en Steenderen.
Op 6 oktober 1953 verwoest een grote brand de meubelfabriek van Lubbers aan de Raadhuisstraat. Foto: collectie auteur.
1955
Architect De Kort uit Ruurlo krijgt de opdracht een brandweerkazerne te ontwerpen.
1956
Koninklijk Besluit tot vaststelling Verordening betreffende organisatie en het beheer van de brandweer der gemeente Hengelo (Gld.).
1957
Op 21 mei wordt dan ‘eindelijk’ de tweede Bedford QL tankautospuit (TW2) in gebruik genomen, ondanks het feit dat deze nog niet helemaal klaar is en nog steeds geen kenteken heeft! Ook dit brandweervoertuig is opgebouwd door de Hengelose brandweerlieden Harmsen en Herwers.
1958
De gemeente besluit het brandspuitenhuisje op de hoek van Bleekstraat/Oude Varsselseweg af te breken.
De Chevrolet HUP is defect en wordt buiten dienst gesteld (een jaar later pas officieel). In de plaats daarvan mag men voor het trekken van de brandspuit gebruik maken van één van de vrachtauto’s van de Coöperatieve landbouwvereniging De Volharding. Indien er geen vrachtauto beschikbaar is, dient men van personenauto’s gebruik te maken! Later is bij een brand aan de Kervelseweg gebruik gemaakt van een luxe wagen van hotel Langeler en niet van de vrachtauto van De Volharding.
1959
Als vervanging van de defecte Chevrolet HUP wordt een nieuwe personeel-materiaalwagen aangeschaft: een Commer BF. Dit voertuig is bij garagebedrijf Wolsink aan de Spalstraat door de eigen leden van de Hengelose brandweer voorzien van een installatie om rijdend brandslagen te kunnen uitrollen. Deze noviteit werd later bij veel andere brandweerkorpsen in Nederland toegepast.
In 1959 werd de Commer BF als personeel-materiaalwagen in dienst gesteld als vervanging voor de defecte Chevrolet C8A (HUP). In eigen beheer uitgevoerd kreeg dit voertuig een installatie voor het rijdend uitrollen van de brandslangen, een noviteit in Nederland op dat moment. Foto: collectie BHG.
1960
De firma Bikkers te Rotterdam bevestigt op 23 maart de opbouw en levering van een hogedruknevelbrandspuit (tankautospuit hogedruk 190 en tankinhoud 1000 liter) van het merk Gamecock KarrierE315 voor de gemeente Hengelo. Aanvankelijk noemt men dit voertuig de ‘nevelwagen’, maar later raakt de benaming ‘hogedruk’ in zwang.
De hogedruk-tankautospuit Gamecock Karrier E315 in de Rozenstraat, onderweg naar De Bleijke in 1965. Foto: collectie auteur.
1961
De gemeente stelt krediet beschikbaar voor de bouw van een nieuwe brandweerkazerne aan de Iekink.
In een opgave aan de Brandweerinspectie blijkt dat de Hengelose brandweer over vier brandweervoertuigen beschikt: TS Gamecock Karrier, TS Bedford QL (TW1), TS Bedford QL (TW2) en PM Commer BF.
1962 Start bouw brandweerkazerne aan de Iekink.
Op 21 december, om 15.00 uur, wordt de nieuwe brandweerkazerne aan de Iekink in gebruik genomen en worden de vier brandweervoertuigen en de motorspuitaanhanger daarin geplaatst.
1963 Op 27 april wordt de nieuwe brandweerkazerne onder een overweldigende belangstelling officieel geopend en vindt er een demonstratie plaats op De Bleijke met al het Hengelose brandweermaterieel.
Bij de officiële opening van de nieuwe brandweerkazerne aan de Iekink in Hengelo op 27 april 1963, staat het voltallige vrijwillige brandweerkorps met alle brandweervoertuigen opgesteld voor de fotograaf. Foto: collectie auteur.
1965
Bosbrandweervereniging Achterhoek en Liemers schenkt een Bosbrand Bestrijding Aanhanger (BBA) aan de Hengelose brandweer.
1967
De brandweer krijgt een nieuwe motorspuit Volkswagen/Bikkers met lagedrukpomp.
1968
Een grote brand verwoest Hotel-café Leemreis aan de Spalstraat. Assistentie wordt verleend door de brandweerkorpsen van Vorden, Zelhem en Doetinchem.
Het afgebrande hotel-café Leemreis aan de Spalstraat. Foto: collectie auteur.
1971
De brandweerkazerne wordt voorzien van vier aluminium kanteldeuren.
De eerste tankautospuit Bedford QL (TW1) uit 1950 wordt na eenentwintig jaar trouwe dienst afgestoten.
Het roemloos einde van de Bedford QL in 2008, de eerste tankautospuit van Hengelo uit 1950. Nadien deed het voertuig nog dienst gedaan bij de gemeentewerken van Hengelo en de HAMOVE in Hengelo. Foto: auteur.
1977
Ingebruikname van de nieuwe tankautospuit Mercedes Benz LAK 1513/360, opbouw De Boer/Ajax.
De tankautospuit Mercedes Benz LAK 1513/360 op de Sahara van het ‘Hengelse Zand’ in
Foto: collectie BHG.
1977.
De gemeente neemt het besluit om de tankautospuit Gamecock Karrier om te laten bouwen tot Hulpverleningsvoertuig-Gereedschapswagen.
1978
De gemeenteraad wil in plaats van brandalarmering door een sirene, een draadloos alarmeringssysteem installeren. Op 1 december wordt het zogenaamde ‘stil alarm’ ingevoerd.
1980
Ingebruikname van de nieuwe personeel-materiaalwagen Mercedes Benz 307 D33, als vervanging van de PM Commer BF uit 1959.
De Mercedes Benz 307 D33 personeel-materiaalwagen bij de ingebruikname in 1980. Rechts daarvan de motorspuitaanhanger (MSA) Volkswagen/Bikkers uit 1967. Foto: collectie BHG.
Brandweercommandant G.J. Harmsen neemt afscheid en wordt opgevolgd door J. van Geenhuizen.
De omgebouwde HV-GM Gamecock Karrier wordt in gebruik genomen. Commandant Van Geenhuizen gebruikt zijn privé-auto als commandovoertuig met brandweer-nummer 895.
De hogedruk-tankautospuit Gamecock Karrier, nadat het voertuig is omgebouwd tot hulpverlenings-gereedschapsvoertuig. Foto: collectie BHG.
1984
Op 17 juli werd de nieuwe tankautospuit-hulverleningsvoertuig (TS-HV II), Mercedes Benz LPF 1113-36 in gebruik genomen. De oude TS Bedford QL (TW2) uit 1951-1952, wordt door de Brandweervereniging als ‘museumvoertuig’ gekoesterd en rij- en bedrijfsvaardig gehouden.
Op 17 juli 1984 werd de nieuwe tankautospuit-hulverleningsvoertuig Mercedes Benz LPF 1113-36 in gebruik genomen. Foto: collectie BHG.
Burgemeester De Boer met het voertuigenpark van de Hengelose brandweer in 1984. Foto: BHG.
1987
Na jarenlange trouwe dienst gaat de HV-GM (voormalige TS) Gamecock Karrier buiten dienst en wordt verkocht aan camping De Kappenbulten te Halle.
1990
De Hengelose brandweer ontvangt via Brandweer Doetinchem een Poeder Blus Aanhanger (PBA) uit bouwjaar 1970.
1991
Officiële heropening van de geheel gerenoveerde en gemoderniseerde brandweerkazerne aan de Iekink. Deze renovatie is helemaal eigenhandig door de leden van de Hengelose brandweer uitgevoerd, waarbij de gemeente de nodige middelen ter beschikking stelde.
1992
Op 26 september vindt de officiële overdracht plaats van de nieuwe tankautospuit-natuurbrandbestrijding (TS-BT) DAF FF V2300, ter vervanging van de TS-BT Mercedes Benz LAK 1513/360uit 1977.
De tankautospuit-natuurbrandbestrijding DAF FF V2300 voor de kazerne aan de Iekink op 13 april 2010. De safarirekken op het voertuig zijn naar ontwerp van J. van Geenhuizen. Foto: auteur.
1995
Ingebruikname van een nieuwe tankautospuit-hulpverleningsvoertuig (TS-HV II) DAF FF 45.180-11CE365, ter vervanging van TS-HV II Mercedes Benz LPF 1113-36 uit 1984.
Statiefoto van de tankautospuit-hulpverleningsvoertuig DAF FF V2300 op op 31 mei 2010 naast het Bleijkhuuske. De safarirekken op het voertuig zijn naar ontwerp van J. van Geenhuizen. Foto: BHG.
1996
Ingebruikname van een nieuwe personeel-materiaalwagen/slangenwagen (PM-SL) Mercedes Benz 312FD35 (Sprinter), als vervanging van PM Mercedes Benz 307 D33 uit 1980.
De Mercedes Benz personeel-materiaalwagen/slangenwagen voor de kazerne aan de Iekink op 30 november 2011. De safarirekken op het voertuig zijn naar ontwerp van J. van Geenhuizen. Achter het voertuig de motorspuitaanhanger (MSA) Ford/Godiva uit 1999. Foto: collectie BHG.
Ingebruikname van nieuwe Hulpverlenings Aanhanger (HVA), eigenbouw door leden Hengelose brandweer.
De Hulpverleningsaanhanger (HVA) die in 2011 in gebruik werd genomen. Op een aanhanger van De Witte Smid is deze HVA in eigenbouw door de leden van de Hengelose brandweer gerealiseerd. Foto: collectie BHG.
1999
Ingebruikname nieuwe Motorspuitaanhanger (MSA) Ford/Godiva.
© 2020 H.A.G. Boerman, Zutphen
Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit artikel mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de auteur.
Website opmaak: H.M. Somsen.