Hofstraat 3

lettergrootte lettergrootte verkleinen Lettergrootte verkleinen
Afdrukken
E-mailadres

Het Hof te Hengelo-Gld., het Snethlage-huis

Het huis en zijn bewoners.	www.oudhengelo.nl
Door: Albert Snethlage, juni 2010
Website opmaak en foto's: H.M. Somsen

Hof
Het Hof anno 2009.

Het Hof en het richtersambt

Aan de Hofstraat 3 te Hengelo (Gld.) staat het huis het Hof, vroeger door de dorpsbewoners ook “het Snethlage-huis” genoemd. Wat is de geschiedenis van dit huis en hoe kwam het aan zijn naam en bijnaam ?

Om dat te achterhalen moeten we teruggaan in de geschiedenis. Hengelo is een oud dorp en al in de 10^e eeuw, en ook later in de Middeleeuwen, werd de “curtis”, het Hof, van Hengelo vermeld, dat wil zeggen de plaats waar recht werd gesproken. Nu moeten wij ons daarbij geen rechtbank naar huidige begrippen voorstellen. De richter (de in Oost-Nederland gebruikte benaming voor de schout) was de voorzitter van het gericht, maar vonniste niet zelf; dat deden de bijzitters, wel keurgenoten genoemd. De richter maakte het vonnis bekend en droeg zorg voor de uitvoering.

In de 18^e eeuw was richter te Hengelo Mr. Aäron Exalto d’Almaras (1679-1757). Hij vervulde het ambt vijftig jaar, van 1702-1752, en zal op het Hof hebben gewoond, al zal dat wel niet het oorspronkelijke huis zijn geweest. Het huidige Hof is waarschijnlijk een hofstede die in de 18^e eeuw tot herenhuis is omgebouwd. In ca. 1797 verkoopt Mej. J.G.A.J. Exalto d’Almaras, waarschijnlijk een (klein)dochter van Aäron, het huis aan Ds. Samuel Johan Snethlage (waarover hieronder meer) en zijn vrouw, Johanna Geertruid Plegher. Het zou ca. een eeuw bewoond worden door Snethlages.

De Snethlages te Hengelo (Gld.)

In 1724 wordt Ds. Philip Jacob Snethlage (ca. 1682-1762) predikant te Hengelo. Hij stond tevoren in Laren (Gld.) en was weduwnaar van Johanna Margaretha Wagemans. In Hengelo hertrouwt hij in 1727 met Aleida Agneta Exalto d’Almaras, een dochter van de voornoemde richter. Helaas sterft zij al in 1730. Het huwelijk was kinderloos en Philip Jacob trouwt in 1731 voor de derde maal, met Maria Beeuw, met wie hij twee zoons zou krijgen. In 1756 gaat Philip Jacob met emeritaat en wordt dan opgevolgd door de oudste van deze zoons Samuel Johan (1733-1801). Deze, getrouwd met Johanna Geertruid Plegher, bleef de Hengelose predikant tot zijn emeritaat in 1794 en werd op zijn beurt opgevolgd door zijn zoon Rutger Tobias (1761-1823). Deze zou tot zijn dood in Hengelo in het ambt blijven. Met drie opeenvolgende generaties vervulden de Snethlages dus gedurende ongeveer een eeuw het domineesambt in Hengelo.

Nu was er in Hengelo een oude pastorie, aan de Ruurlose weg, waar al vóór de Reformatie de pastoors woonden en daarna de predikanten. Deze pastorie was eind 18^e eeuw bouwvallig geworden en lag bovendien een beetje te laag, waardoor er wateroverlast optrad. Het is aannemelijk dat Ds. Samuel Johan Snethlage daarom toen hij met emeritaat ging het Hof heeft gekocht en dat zijn zoon Rutger Tobias die hem opvolgde daar ook met zijn gezin is ingetrokken. In 1822 wordt vermeld dat de pastorie al 25 jaar niet meer door de predikant bewoond werd en werd een commissie ingesteld voor de bouw van een nieuwe pastorie. Het zal duidelijk zijn geweest dat Rutger Tobias niet lang meer in functie zou zijn. En zo werd er na zijn overlijden in 1824 voor zijn opvolger een nieuwe pastorie gebouwd, ook aan de Ruurlose weg, maar wat hoger gelegen en iets verder van de dorpskern af.

Rutger Tobias was getrouwd met een nicht, Anna Elisabeth Plegher. Zij bleef na het overlijden van haar man met haar drie ongetrouwde dochters op het Hof wonen, allen tot hun dood aan toe. Ook de eveneens ongetrouwde zoon, die rechter in Zutphen was en daarna raadsheer in het Gerechtshof te Arnhem, zou daar overlijden. Als laatste van de Geschwister stierf Hermina Johanna in 1894 op het Hof en werd het huis door de erfgenamen, de kinderen van haar neef Ds. Rudolph Abraham Engelbart Snethlage, verkocht. Daarmee kwam een eind aan een periode van 170 jaar Snethlage in Hengelo, waarvan de laatste ca. 100 jaar op het Hof. Het eerste leverde een Snethlageweg op, het tweede dat het Hof ofnog lang als Snethlage-huis werd aangeduid.

Alles bij elkaar ook een goede reden om Hengelo als vestigingsplaats van de Stichting Familie Snethlage te kiezen.

Het Hof, bewoners en verbouwingen

Oude vermeldingen

In eerder genoemde middeleeuwse (incidentele) vermeldingen is de curtis, het hof te Hengelo, een leengoed van de abdij Pantaleon te Keulen. Later komt het ook weer van tijd tot tijd te voorschijn, zoals in een verpondingskohier van het Graafschap Zutphen (1643-1651) en in het Archief van de Geldersche Rekenkamer. Dat het huidige huis tenminste uit de 18^e eeuw dateert, blijkt uit de jaartallen 1767 (met erbij: Jan Jentink) en 1792 die op een spant te lezen waren en de aanwezigheid van bekapte en niet gezaagde balken. Zoals gezegd is het waarschijnlijk een oude hofstede die is omgebouwd tot herenhuis, misschien uit de tijd van Aäron Exalto d’Almaras. Archiefonderzoek kan wellicht meer informatie opleveren.

Het Hof in de Snethlage-tijd

In de tijd van de Snethlages behoorde veel van het omringende land bij het huis, zoals land bij “de Enk” (de “Mokkingeng”) en ook veel land aan de overkant van de Hofstraat, waar bos en heide al vlak tegenover het huis begon.


1832 Plattegrond Hengelo met bovenin het Hof (met vijver).	Luchtaanzicht Hengelo met midden onder het Hof met tuin (eindigend in bomengroep).

Daar stond ook een klein boerenhuis waar de tuinman woonde. In 1970 werd het afgebroken, om plaats te maken voor nieuwbouw, evenals het achterliggende land.

Uiteindelijk, in de 20e eeuw, zou het Hof helemaal ingebouwd raken.

Ook de tuin achter het huis die oorspronkelijk doorliep tot het (oude) raadhuis (eerder een school) werd later ingekort.

Wat betreft de Snethlages wist de Hengelose mevrouw Groot Jebbink-Abbink nog in 1987 te vertellen dat haar, 103 jaar oud geworden, tante mevrouw Abbink -Walgemoet, in haar meisjesjaren diende bij de laatste Snethlage op het Hof, mej. Hermina Snethlage en dat die nogal streng was.


Het huis van de tuinman tegenover het Hof.	Mej. H. Snethlage.

Zo moest de tuinman al om zes uur beginnen. Dat wist zij, omdat haar vader tuinman op het Hof was geweest. Later woonde hij op de boerderij 'Het Heurne'.

Naast het eigenlijke Hof stond een erbij behorende boerenwoning, dwars aangebouwd tegen het hoofdhuis. Daar waren stal en koetshuis en verbleef personeel. Er was toen nog geen doorgang binnendoor naar het hoofdhuis.

Op een schoorsteen op het dak van het Hof was een opbouw waarin een klok hing met er bovenop een windvaan met het Snethlage-wapen. In de jaren 1950 (mogelijk bij zijn vertrek uit Hengelo in 1956) is de windvaan door burgemeester Van Hoogstraten geschonken aan Ir. R.A.I. Snethlage te Velp. Hij prijkt nog bij een nazaat


De Heurne met rechtsonder tuinman Walgemoet.	De windvaan met het Snethlagewapen.

De ovalen vijver achter in de tuin, die eerder een soort moestuin was, had helder water, omdat er een beek doorheen liep. Later is die beek dichtgegooid.

Ook was er een kas.

image011 De tuin van het Hof.

De tuin van het Hof.

Eerste tijd na de Snethlages, o.a. de kunstschilder Zandleven

Na de verkoop in 1894 komt het Hof in verschillende handen, terwijl ook wat land apart werd verkocht. Eerst woonde er een familie Uyttenhove, later werd het aangekocht door de kruidenier Wansink die het verhuurde, o.a. in 1907 aan de kunstschilder Jan Adam Zandleven, die er tot 1912 met zijn gezin woonde en bekend stond als een echte buitenschilder. De kunstschilder Jan Carbaat woonde een paar jaar bij de familie Zandleven in, terwijl ook de bekende

kunstkenner Hendrik Bremmer regelmatig op bezoek kwam. Hij hielp Zandleven met het verkopen van zijn werk en zijn zoontjes verbleven er een paar maanden toen hun moeder ziek was.

In die tijd waren huis en tuin nog zoals in de tijd van de Snethlages.


Het Hof in de tijd van kunstschilder Zandleven.	Jan A. Zandleven.

Burgemeester Reynst en zijn verbouwingen

Anders wordt het als het huis in 1913 wordt gekocht door de nieuwe burgemeester van Hengelo, Jhr. Reynst, een vrijgezel die veel “ontving” en het huis drastisch liet verbouwen. Daarbij werden o.m. stucplafonds aangebracht in de ingangshal en de grote kamers links en rechts van de voordeur, werden de gangen belegd met grote vierkante Bentheimer plavuizen, werden eendere deuren aangebracht, werd een grote open haard aangelegd met veel siersmeedwerk en mooie tegels in wit, groen en blauw en een grijs-marmeren schoorsteenmantel. In de grote tuinkamer werd een plafond voorzien van met de hand gemaakte bladermotieven in reliëf: bladeren van eiken en elzen, aangebracht in een ovalen krans. Dit werk werd verricht door de stukadoor- schilder Lenselink.

Ook werden kleine kamertjes uitgebroken, de kelder vergroot en cv aangelegd. Alleen wilde Reynst geen last hebben van brekerijen in huis, zodat de leidingen gedeeltelijk door de tuin moesten worden aangelegd. In latere jaren was dat zichtbaar als er sneeuw lag. Ook de tuin werd grondig aangepakt en opnieuw aangelegd door de bekende tuinarchitect Copijn. In de tuin, die toen nog tot het raadhuis doorliep, kwamen ook twee grote tuinvazen, één in het midden en één, een nog grotere, achterin.
image023 het Hof ten tijde van burg Reynst

image023 het Hof ten tijde van burg Reynst

Het Hof ten tijde van burgemeester Reynst (achterkant).


Burgemeester Reynst.	Burgemeester Van Hoogstraten.

Burgemeester Van Hoogstraten en zijn gezin

Na het overlijden van Jhr. Reynst in 1936 kwam het huis aan zijn opvolger, burgemeester Van Hoogstraten en zijn gezin. De Van Hoogstratens hadden vijf kinderen en daarom volgde weer een grondige verbouwing. Deze keer werd het zijhuis afgebroken en opnieuw opgebouwd, waarbij de voorgevel van het hoofdhuis werd doorgetrokken. In het nieuwe bijhuis kwam aan de voorkant een grote garage en er achter slaapkamertjes voor de kinderen. Een stuk van de keuken moest plaatsmaken voor een doorgang naar het hoofdhuis. Er kwam een gang en een portaaltje. Daartoe moest ook de schouw gedeeltelijk worden afgehakt. In het nieuwe zijgedeelte kwamen ook een tweede zoldertrap en een nieuw stuk zolder, waar nog twee slaapkamertjes werden gemaakt.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog moest de burgemeester onderduiken en de familie moest plaatsmaken voor NSB´ers.
Na de bevrijding kwam de familie weer terug.

Hengelo Gld. het burgemeestershuis.

De Van den Brandelers

Toen de heer Van Hoogstraten in 1956 met pensioen ging, werd het huis verkocht aan Jhr. en mevrouw Van den Brandeler uit Den Haag. Jhr. van den Brandeler was met pensioen gegaan en zijn vrouw, van zichzelf een freule Van Randwijck, voelde zich vanwege haar achtergrond verbonden met Gelderland. Zij lieten de zolder van een plat dak voorzien en de zakgoten verwijderen.

Het werd gedaan door de timmermanaannemer Bretveld.

Het moest ook wel, want als er sneeuw was, kwamen er buren helpen om met schoppen de sneeuw van het dak te verwijderen en dat deed men wel voor de burgemeester (en eerder de domineesfamilie) maar niet voor onbekenden uit Den Haag. In de tijd van de Van den Brandelers werd het terrein aan de overkant van de Hofstraat bebouwd en ook de voortuin ingekort ter verbreding van de Hofstraat.

Tweede generatie Van den Brandeler op het Hof

Na het overlijden van de Van den Brandelers, in 1970 en 1971, betrokken hun dochter, de kunstschilderes Agnes, en haar man, haar achterneef Jhr. Ir. Andries Louis (Didi) van den Brandeler, het huis. In hun tijd werd (1976/77) weer een restauratie uitgevoerd, onder toezicht van Monumentenzorg. Toen kwamen ook amateuropgravers zoeken in de naaste omgeving van het huis. Daarbij werd aan de Noordkant metselwerk in de grond gevonden, misschien van een vroegere stal. Men vond ook een groot stuk hardsteen in het tuingedeelte achter het vroegere bijhuis.

Opgraafwerk ca. 1976/77.	Ook stuitten de opgravers op een put, van boven met nieuwer metselwerk en ernaast een afvalput vol resten van oud aardewerk. De afvalput was dichtbij de oude houtschuur een kaart van 1832 voorkomt; hij werd in 1979 nog wat opgeknapt. Men vond in de wand die naar het huis toegekeerd staat nog metselwerk, waarschijnlijk van een bakoven. Ook werden voetjes van “Jacoba”-kannetjes gevonden en roodbruin met geel beschilderd Hessisch aardewerk, waarschijnlijk 19e eeuws. Maar ook veel Chinees en Delfts blauw. In de tijd van deze tweede generatie Van den Brandeler werd uiteraard ruimte vrijgemaakt voor een atelier, of beter voor twee, want naast het atelier voor het wereldse werk werd ook nog een atelier ingericht voor de iconen, waar Agnes van den Brandeler op zondag aan werkte. Ook Bremmer kwam weer op bezoek. Het echtpaar hield van schaduw en liet de tuin verwilderden en het huis werd steeds voller.
		Zelfportret van Agnes van den Brandeler op 30 jarige leeftijd. Foto: Agnes van den Brandeler Stichting.

De Van den Brandelers hadden geen kinderen en hadden in 1991 de Agnes van den Brandeler Stichting opgericht.

De bedoeling was het werk van Agnes voor de toekomst te bewaren en haar naam bekendheid te geven. Wat later werd ook Het Hof in de stichting ingebracht; dat zou dan een klein kunstcentrum kunnen worden. Vlak daarna overleed Jhr. Van den Brandeler; zijn vrouw zou hem in 2002 volgen. Uiteindelijk bleek het kunstcentrum niet haalbaar. Nadat alles in huis was uitgezocht en geïnventariseerd, werd door de Agnes van den Brandeler Stichting een ruim aantal van de werken van Agnes van den Brandeler in bruikleen gegeven aan het Henriette Polak Museum te Zutphen; andere werden verkocht of in depot opgeslagen en uiteindelijk werd het huis te koop gezet.

Hofstr. 3 t Hof Hengelo 2010 8567 RCE
Hofstraat 3 Hengelo Foto: RCE.

t Hof HJ
Hofstraat 3 Foto: coll. H. Jonas.

Ik sluit af met een afbeelding van het schilderij dat Agnes van den Brandeler in 1959 maakte van het Hof, in de tijd dat er nog een hek voor een inrit was. Deze inrit is dichtgemaakt toen de voortuin ingekort werd ten behoeve van verbreding van de straat. Het schilderij (olieverf op doek, 73,5 bij 90 cm) is in bezit van de Agnes van den Brandeler Stichting te Amsterdam, die het in bruikleen heeft gegeven aan het Museum Henriette Polak te Zutphen.


Schilderij Hofstraat 3 door Agnes van den Brandeler in Museum Henriette Polak te Zutphen.	Synagoge in Hengelo. Schilderij door Agnes van den Brandeler in 1956 in bruikleen bij museum De Fundatie.

Tenslotte: voor dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de uitvoerige beschrijving die ik indertijd van Mevrouw Agnes van den Brandeler-van den Brandeler mocht ontvangen.

Ook Mevrouw Van Hoogstraten-Wigman, de weduwe van de burgemeester, voorzag mij indertijd van informatie, terwijl ik ook een enkel gegeven kon ontlenen aan het boek “Altijd heimwee, Agnes van den Brandeler, een aristocrate in de kunst”, door Ileen Montijn en Alied Ottevanger (Amsterdam, 2009).

LEES OOK:
Hofstraat 3 is een Rijksmonument: https://openmonumentendagbronckhorst.nl/monument/t-hof-hofstraat-3-hengelo/

Opdracht van het hofhorige goed Enserinck, gelegen in kerspel Vorden, buurschap Delden, aan Henrica van Hackfort, douairière Hayo Ripperda, onder het hofrecht van de hof te Hengelo

BRON https://otgb.nl/bronnen-digitaal/transcripties/

Laatst aangepast op maandag 04 september 2023 19:58

Gepubliceerd in Hofstraat 3

terug naar boven