Het Hof te Hengelo-Gld., het Snethlage-huis

Het Hof anno 2009.

Het Hof en het richtersambt

Aan de Hofstraat 3 te Hengelo (Gld.) staat het huis het Hof, vroeger door de dorpsbewoners ook “het Snethlage-huis” genoemd. Wat is de geschiedenis van dit huis en hoe kwam het aan zijn naam en bijnaam ?

Om dat te achterhalen moeten we teruggaan in de geschiedenis. Hengelo is een oud dorp en al in de 10^e eeuw, en ook later in de Middeleeuwen, werd de “curtis”, het Hof, van Hengelo vermeld, dat wil zeggen de plaats waar recht werd gesproken. Nu moeten wij ons daarbij geen rechtbank naar huidige begrippen voorstellen. De richter (de in Oost-Nederland gebruikte benaming voor de schout) was de voorzitter van het gericht, maar vonniste niet zelf; dat deden de bijzitters, wel keurgenoten genoemd. De richter maakte het vonnis bekend en droeg zorg voor de uitvoering.

In de 18^e eeuw was richter te Hengelo Mr. Aäron Exalto d’Almaras (1679-1757). Hij vervulde het ambt vijftig jaar, van 1702-1752, en zal op het Hof hebben gewoond, al zal dat wel niet het oorspronkelijke huis zijn geweest. Het huidige Hof is waarschijnlijk een hofstede die in de 18^e eeuw tot herenhuis is omgebouwd. In ca. 1797 verkoopt Mej. J.G.A.J. Exalto d’Almaras, waarschijnlijk een (klein)dochter van Aäron, het huis aan Ds. Samuel Johan Snethlage (waarover hieronder meer) en zijn vrouw, Johanna Geertruid Plegher. Het zou ca. een eeuw bewoond worden door Snethlages.

De Snethlages te Hengelo (Gld.)

In 1724 wordt Ds. Philip Jacob Snethlage (ca. 1682-1762) predikant te Hengelo. Hij stond tevoren in Laren (Gld.) en was weduwnaar van Johanna Margaretha Wagemans. In Hengelo hertrouwt hij in 1727 met Aleida Agneta Exalto d’Almaras, een dochter van de voornoemde richter. Helaas sterft zij al in 1730. Het huwelijk was kinderloos en Philip Jacob trouwt in 1731 voor de derde maal, met Maria Beeuw, met wie hij twee zoons zou krijgen. In 1756 gaat Philip Jacob met emeritaat  en wordt dan opgevolgd door de oudste van deze zoons Samuel Johan (1733-1801). Deze, getrouwd met Johanna Geertruid Plegher, bleef de Hengelose predikant tot zijn emeritaat in 1794 en werd op zijn beurt opgevolgd door zijn zoon Rutger Tobias (1761-1823). Deze zou tot zijn dood in Hengelo in het ambt blijven. Met drie opeenvolgende generaties vervulden de Snethlages dus gedurende ongeveer een eeuw het domineesambt in Hengelo.

Nu was er in Hengelo een oude pastorie, aan de Ruurlose weg, waar al vóór de Reformatie de pastoors woonden en daarna de predikanten. Deze pastorie was eind 18^e eeuw bouwvallig geworden en lag bovendien een beetje te laag, waardoor er wateroverlast optrad. Het is aannemelijk dat Ds. Samuel Johan Snethlage daarom toen hij met emeritaat ging het Hof heeft gekocht en dat zijn zoon Rutger Tobias die hem opvolgde daar ook met zijn gezin is ingetrokken. In 1822 wordt vermeld dat de pastorie al 25 jaar niet meer door de predikant bewoond werd en werd een commissie ingesteld voor de bouw van een nieuwe pastorie. Het zal duidelijk zijn geweest dat Rutger Tobias niet lang meer in functie zou zijn. En zo werd er na zijn overlijden in 1824 voor zijn opvolger een nieuwe pastorie gebouwd, ook aan de Ruurlose weg, maar wat hoger gelegen en iets verder van de dorpskern af.

Rutger Tobias was getrouwd met een nicht, Anna Elisabeth Plegher. Zij bleef na het overlijden van haar man met haar drie ongetrouwde dochters op het Hof wonen, allen tot hun dood aan toe. Ook de eveneens ongetrouwde zoon, die rechter in Zutphen was en daarna raadsheer in het Gerechtshof te Arnhem, zou daar overlijden. Als laatste van de Geschwister stierf  Hermina Johanna in 1894 op het Hof en werd het huis door de erfgenamen, de kinderen van haar neef Ds. Rudolph Abraham Engelbart Snethlage, verkocht. Daarmee kwam een eind aan een periode van 170 jaar Snethlage in Hengelo, waarvan de laatste ca. 100 jaar op het  Hof. Het eerste leverde een Snethlageweg op, het tweede dat het Hof ofnog lang als Snethlage-huis werd aangeduid.

Alles bij elkaar ook een goede reden om Hengelo als vestigingsplaats van de Stichting Familie Snethlage te kiezen.

Het Hof, bewoners en verbouwingen

Oude vermeldingen

In eerder genoemde middeleeuwse (incidentele) vermeldingen is de curtis, het hof te Hengelo, een leengoed van de abdij Pantaleon te Keulen. Later komt het ook weer van tijd tot tijd te voorschijn, zoals in een verpondingskohier van het Graafschap Zutphen (1643-1651) en in het Archief van de Geldersche Rekenkamer. Dat het huidige huis tenminste uit de 18^e eeuw dateert, blijkt uit de jaartallen 1767 (met erbij: Jan Jentink) en 1792 die op een spant te lezen waren en de aanwezigheid van bekapte en niet gezaagde balken. Zoals gezegd is het waarschijnlijk een oude hofstede die is omgebouwd tot herenhuis, misschien uit de tijd van Aäron Exalto d’Almaras. Archiefonderzoek kan wellicht meer informatie opleveren.

1832 Plattegrond Hengelo met bovenin het Hof (met vijver).	Luchtaanzicht Hengelo met midden onder het Hof met tuin (eindigend in bomengroep).

Wat betreft de Snethlages wist de Hengelose  mevrouw Groot Jebbink-Abbink nog in 1987 te vertellen dat haar, 103 jaar oud geworden, tante mevrouw Abbink -Walgemoet, in haar meisjesjaren diende bij de laatste Snethlage op het Hof, mej. Hermina Snethlage en dat die nogal streng was. 

Het huis van de tuinman tegenover het Hof.	Mej. H. Snethlage.

                                                                                                                                                 

Op een schoorsteen op het dak van het Hof was een opbouw waarin een klok hing met er bovenop een windvaan met het Snethlage-wapen. In de jaren 1950 (mogelijk bij zijn vertrek uit Hengelo in 1956) is de windvaan door burgemeester Van Hoogstraten geschonken aan Ir. R.A.I. Snethlage te Velp. Hij prijkt nog bij een nazaat 

De Heurne met rechtsonder tuinman Walgemoet.	De windvaan met het Snethlagewapen.

Het Hof in de tijd van kunstschilder Zandleven.	Jan A. Zandleven.

 

Ook werden kleine kamertjes uitgebroken, de kelder vergroot en cv aangelegd. Alleen wilde Reynst geen last hebben van brekerijen in huis, zodat de leidingen gedeeltelijk door de tuin moesten worden aangelegd. In latere jaren was dat zichtbaar als er sneeuw lag. Ook de tuin werd grondig aangepakt en opnieuw aangelegd door de bekende tuinarchitect Copijn. In de tuin, die toen nog tot het raadhuis doorliep, kwamen ook twee grote tuinvazen, één in het midden en één, een nog grotere, achterin.
Het Hof ten tijde van burgemeester Reynst (achterkant).

Burgemeester Reynst.	Burgemeester Van Hoogstraten.

Hengelo  Gld. het burgemeestershuis.

Na het overlijden van de Van den Brandelers, in 1970 en 1971, betrokken hun dochter, de kunstschilderes Agnes, en haar man, haar achterneef Jhr. Ir. Andries Louis (Didi) van den Brandeler, het huis. In hun tijd werd (1976/77) weer een restauratie uitgevoerd, onder toezicht van Monumentenzorg. Toen kwamen ook amateuropgravers zoeken in de naaste omgeving van het huis. Daarbij werd aan de Noordkant metselwerk in de grond gevonden, misschien van een vroegere stal. Men vond ook een groot stuk hardsteen in het tuingedeelte achter het vroegere bijhuis.

Opgraafwerk ca. 1976/77.	Ook stuitten de opgravers op een put, van boven met nieuwer metselwerk en ernaast een afvalput vol resten van oud aardewerk. De afvalput was dichtbij de oude houtschuur een kaart van 1832 voorkomt; hij werd in 1979 nog wat opgeknapt. Men vond in de wand die naar het huis toegekeerd staat nog metselwerk, waarschijnlijk van een bakoven. Ook werden voetjes van “Jacoba”-kannetjes gevonden en roodbruin met geel beschilderd Hessisch aardewerk, waarschijnlijk 19e eeuws. Maar ook veel Chinees en Delfts blauw. In de tijd van deze tweede generatie Van den Brandeler werd uiteraard ruimte vrijgemaakt voor een atelier, of beter voor twee, want naast  het atelier voor het wereldse werk werd ook nog een atelier ingericht voor de iconen, waar Agnes van den Brandeler op zondag aan werkte. Ook Bremmer kwam weer op bezoek. Het echtpaar hield van schaduw en liet de tuin verwilderden en het huis werd steeds voller.
		Zelfportret van Agnes van den Brandeler op 30 jarige leeftijd. Foto: Agnes van den Brandeler Stichting.

De Van den Brandelers hadden geen kinderen en hadden in 1991 de Agnes van den Brandeler Stichting opgericht.

Hofstraat 3 Hengelo Foto: RCE.

Hofstraat 3 Foto: coll. H. Jonas.

Ik sluit af met een afbeelding van het schilderij dat Agnes van den Brandeler in 1959 maakte van het Hof, in de tijd dat er nog een hek voor een inrit was. Deze inrit is dichtgemaakt toen de voortuin ingekort werd ten behoeve van verbreding van de straat. Het schilderij (olieverf op doek, 73,5 bij 90 cm) is in bezit van de Agnes van den Brandeler Stichting te Amsterdam, die het in bruikleen heeft gegeven aan het Museum Henriette Polak te Zutphen.

Schilderij Hofstraat 3 door Agnes van den Brandeler in Museum Henriette Polak te Zutphen.	Synagoge in Hengelo. Schilderij door Agnes van den Brandeler in 1956 in bruikleen bij museum De Fundatie.

Tenslotte: voor dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de uitvoerige beschrijving die ik indertijd van Mevrouw Agnes van den Brandeler-van den Brandeler mocht ontvangen. 

LEES OOK: 
Hofstraat 3 is een Rijksmonument: https://openmonumentendagbronckhorst.nl/monument/t-hof-hofstraat-3-hengelo/

• Opdracht van het hofhorige goed Enserinck, gelegen in kerspel Vorden, buurschap Delden, aan Henrica van Hackfort, douairière Hayo Ripperda, onder het hofrecht van de hof te Hengelo

BRON  https://otgb.nl/bronnen-digitaal/transcripties/