De Wellington stort neer aan de Remmelinkdijk bij Keijenborg
Een Wellington Mk IV, foto internet
Door: Karl Lusink
Dit verhaal is al eerder geplaatst op de website:www.oudzelhem.nl onder WO II Bronckhorst.
In de nacht van 9 op 10 augustus 1942 stort er een Wellington bommenwerper neer even ten Oosten van Keijenborg. De 5 bemanningsleden komen om en worden in Hengelo begraven. Hieronder volgt het verhaal achter deze vliegtuigcrash.
RAF Breighton
Op de vliegbasis Breighton in Yorkshire was vanaf 3 januari 1942 het Australische 460ste Squadron gestationeerd. Men vloog tot september 1942 met de Vickers Wellington Mk IV.
Op 9 augustus 1942 werden 12 bemanningen gebrieft voor een aanval op Osnabrück.
De bommenwerpers waren getest, van munitie, brandstof en bommen voorzien en stonden aan het begin van de avond klaar voor vertrek. Het weer was goed, alhoewel het wel wat nevelig was. Even voor 12 uur in de nacht stegen de eerste bommenwerpers op en om 10 over 12 steeg Wellington Z-1463 met rompcode UV-L op van Breighton.
Sergeant James Alexander Finlay was de gezagvoerder op deze missie die fataal zou aflopen voor de Z-1463 en haar bemanning. Terwijl de rest van het Squadron rond 02.25 uur het doel bombardeerde werd de Z-1463 om even na 3 uur in de nacht onderschept door een Duitse nachtjager. De Z-1463 had de bommen nog aan boord en zou eigenlijk al op de retourvlucht moeten zijn. Hadden ze een mechanisch mankement waardoor de bommen niet konden worden afgeworpen, of konden ze het doel niet vinden? Vragen waarop we nooit meer een antwoord zullen krijgen!
Osnabrück
In de nacht van 9 op 10 augustus 1942 voerde het Bomber Command van de Royal Air Force met 192 toestellen(91 Wellingtons, 42 Lancasters, 40 Stirlings en 19 Halifaxen) een aanval uit op Osnabrück. 6 toestellen (3 Halifaxen en 3 Wellingtons) gingen verloren. 4 ervan werden neergeschoten door de nachtjagers van Nachtjagdgeschwader 1.
Dit waren:
03.07 Wellington Keijenborg Oblt Knacke 460 Squadron
03.52 Halifax Oploo Oblt Knacke 405 Squadron
04.18 Wellington De Piksen bij Wierden Oblt Lütje 150 Squadron
04.34 Wellington Epse Oblt Geiger 150 Squadron
Het zicht boven het doel was goed maar de flares(doelmarkeeerders) kwamen verspreid terecht. Osnabrück rapporteerde de volgende schade: 206 huizen en 1 militair gebouw werden vernietigd. 4000 gebouwen raakten beschadigt waarvan de meeste licht. Veel schade was er ook in het havengebied van de stad. Hier raakten 10 schepen beschadigt. 62 mensen kwamen om: 40 burgers, 17 dwangarbeiders, 5 luchtbeschermings mensen. Er waren 107 gewonden.
Knacke
Vanaf de vliegbasis Venlo steeg die nacht Oberleutnant Reinhold Knacke en zijn Bordfunker
Unteroffizier Kurt Bundrock op in hun Me 110F-4 nachtjager. Venlo was de thuisbasis van de 1ste Gruppe van Nachtjagdgeschwader 1 (I./NJG 1) In nachtjachtsector 5A zouden ze de Engelse bommenwerpers opwachten. Toen het radarstation “Goldkaefer” bij het Duitse Kranenburg de bommenwerpers op het scherm kreeg werd de nachtjager in de richting van de bommenwerpers gestuurd. Even na 3 uur kreeg men een bommenwerper in het vizier op de Lichtenstein boordradar.
Kort daarna werd de aanval geopend en schoot men de bommenwerper in brand, waarna het toestel in de lucht explodeerde. Het is dan 03.07 uur volgens Knacke. Hij claimde op dit tijdstip een Wellington bommenwerper bij Keijenborg op 3700 meter hoogte. Deze claim werd erkend en het was zijn 33e Abschuss! Drie kwartier later haalde hij in dezelfde nacht nog een Halifax bommenwerper neer van 405 Squadron RCAF. Deze vond zijn einde bij Oploo.
Knacke sneuvelde in de nacht van 2 op 3 februari 1943 bij Achterveld. Hij had toen 44 bommenwerpers neergeschoten. Postuum werd hem het Ridderkruis met Eikenloof toegekend. Hptm Reinhold Knacke werd begraven op het Duitse “Heldenfriedhof” te Arnhem/Zijpendaal. In 1948 werd hij herbegraven in Ysselsteyn in graf M-4-80.
Hptm Knacke, 1./NJG 1 Het graf in Ysselsteyn
Het Duitse Wochenlageberichte meldde het volgende: 03.30 Uhr Abschuss 1 Vickers Wellington bei Zelhem (Gelderland) durch Nachtjäger: Von Besatzung 5 mann tot, Rest warscheinlich tot unter den Trümmern.” Dunkelnachtjagd.
Dunkelnachtjagd.
De Dunkelnachtjagd (nachtjacht in het donker) was gebaseerd op onderschepping van bommenwerpers door radar geleide nachtjagers. Met de Freya radar werden de hoogte en positie van de Engelse bommenwerpers bepaald. D.m.v. 2 Wurzburg Riese radars werd de nachtjager in de richting van de bommenwerper geleid. Met Wurzburg nr 1 werd de positie van de nachtjager bepaald en met de andere de positie van de bommenwerper. Door de Jägerleiter offizier op de grond werd de nachtjager in de richting van de bommenwerper gepraat. Op maximaal 4 km van de bommenwerper kon de Lichtenstein boordradar van de nachtjager de bommenwerper detecteren en was men in staat de bommenwerper aan te vallen. Het grote voordeel van deze methode was dat men ook bij bewolkt weer kom opereren! Het nadeel was dat men slechts één bommenwerper tegelijk kon volgen.
De Freya radar
Hengelo
In de nacht van 9 op 10 augustus meld de uitkijkpost van de luchtbeschermingsdienst Hengelo het volgende:” 03.10 uur: Vliegtuig afgeschoten boven Hengelo, brandend neergestort ongeveer Keijenborg”. Burgemeester F. van Hoogstraten verteld het volgende over het luchtgevecht:
“In den nacht van Zondag 9 op Maandag 10 Aug. 1942 werd de nachtrust der ingezetenen, als zoo vaak, weder uren lang gestoord door het zware gebrom van hoog overvliegende groepen Engelsche bommenwerpers, op hun nachtelijke tochten naar West-Duitschland. Nu en dan was er ook duidelyk de Duitsche z.g. nachtjager op zijn patrouilletocht hoorbaar. Om omstreeks 3.10 uur by heldere sterrenlucht ontstond boven Hengelo een luchtgevecht, er waren zwaardere en lichtere schoten hoorbaar. Blykbaar werd een vliegtuig in brand geschoten, althans het werd op een moment haast daghelder. Onmiddellijk daarop volgde een hevige explosie, een dreun en nog een ontploffing.”
Het toestel explodeerde boven de huidige Remmelinkdijk 7/9 (toen C-17) in de lucht en kwam in zeker 5 grote stukken neer. (De beide vleugels, het staartstuk en de romp in 2 stukken). De lichamen van de 5 piloten lagen her en der verspreid tussen de wrakstukken. Om 5 uur in de middag kreeg burgemeester van Hoogstraten instructies van de Duitsers om de omgekomen bemanningsleden daar weg te halen. Ook moesten de lijken worden gekist en 5 graven worden gegraven op de Algemene begraafplaats in Hengelo. De kisten werden genummerd I t/m V en gemaakt door de timmerman die voor de Gemeente werkte. Ook kreeg men de opdracht om naambordjes met de door de Duitsers verstrekte gegevens aan te brengen op de 5 kisten. Dit werd gedaan door schilder Philips. Het ging om de volgende 5 vliegers:
Sergeant James Alexander FINLAY (als onbekende in kist I)
Werd geboren op 29 december 1912 te Scone in de provincie New South Wales in Australië als zoon van George Finlay en Evelyn North Finlay. Hij was van beroep vetweider en op 9 december 1940 melde hij zich in Sydney aan bij de Royal Australian Air Force. (RAAF) Op 20 mei 1941 vertrok hij naar Canada voor verdere vliegopleiding. Op 1 maart 1942 werd hij bevorderd tot Flight Sergeant. Finlay werd neergeschoten op zijn 9e operationele vlucht waarvan 6 als 1ste Piloot. Op 12 september 1942 keeg zijn moeder (zijn vader was al overleden)bericht dat James Alexander werd vermist op een operationele vlucht. Op 19 januari 1943 werd zijn dood officieel bevestigd. Hij werd 29 jaar oud.
Flight Sergeant Stephan Bryan GOORD(in kist II)
Werd op 25 november 1913 geboren te Sittingbourne in Kent als zoon van Leonard F en Mabel Goord. Op jonge leeftijd vertrok hij naar Nieuw Zeeland. Hij zat op school in Waitara en werd arbeider bij Thos Borthwick&Sons(fabriek voor invriezen van vlees) in Waitara.. Op 20 september 1939 nam hij dienst bij de RNZAF. Hij diende in Ohakea en Levin als vliegtuighulp. Op 7 juni 1940 begon zijn vliegopleiding en op 1 september werd hij heringedeeld bij de luchtschutter opleiding. Op 9 oktober 1940 vertrok hij naar Canada. Hij werd ingedeeld bij de RCAF en kwam op 26 oktober 1940 terecht op de opleiding voor radiotelegrafist. Op 15 maart 1941 werd hij overgeplaatst naar de school voor bommenrichters en luchtschutters. Op 14 april 1941 was zijn opleiding voltooid, werd hij bevordert tot sergeant en ontving hij zijn luchtschutters badge(insigne)! Vanaf 21 april 1941 zat hij in een kamp in Nova Scotia in afwachting voor vertrek naar Engeland dat volgde op 8 mei. Hij werd ingedeeld bij de RAF en vloog achtereenvolgens bij 19 OTU (Whitley), bij 1 Serving Squadron(verschillende vliegtuigtypes), en vanaf 11 oktober bij 12 OTU (Welington). Op 21 december kwam hij uiteindelijk terecht bij het 460ste Australische Squadron. Hier nam hij deel aan 27 operationele vluchten! Op zijn 2e vlucht (Essen 25/26 maart 1942) raakte hij licht gewond door Duits afweergeschut. Hij herstelde en was op 8 april 1942 weer inzetbaar. Op zijn 27ste operationele vlucht sneuvelde Stephan Bryan Goord als radiotelegrafist/schutter op 10 augustus 1942 bij Keijenborg!
Fl/Sgt. Goord (Foto ECAL)
Sergeant Kevin Argyle SMITH (in kist III)
Werd op 18 juli 1915 geboren te Grafton in de provincie New South Wales in Australië als zoon van Ernest John en Pauline May Smith. Op 14 oktober 1940 melde hij zich in Sydney aan bij de RAAF. Op 29 november 1940 vertrok hij naar Canada voor een verdere opleiding Hij was getrouwd met Hilda en ze hadden een dochtertje genaamd Sonja. Als staartschutter sneuvelde hij op zijn 12e operationele vlucht. Hij werd 27 jaar oud.
Fl/Sgt. Smith in Canada.
Sergeant Nicholas DAN (in kist IV)
Werd op 20 augustus 1918 geboren in de plaats Redfern in de provincie New South Wales in Australië als zoon van Elias en Marie Dan. Van beroep was hij metaalbewerker. Op 3 februari 1941 melde hij zich in Sydney aan voor de RAAF. Voordat hij bij het 460ste Squadron werd ingedeeld vloog hij bij 27 Operational Training Unit (27 OTU). Als bommenrichter sneuvelde hij op zijn eerste operationele vlucht! Hij werd 23 jaar oud.
Sgt. Dan (Collectie Erfgoedcentrum Achterhoek)
Sergeant Robert Allan PONTON (in kist V)
Werd op 8 augustus 1913 geboren in Geelong in de provincie Victoria in Australie als zoon van James en Fanny Dale Ponton. Hij werkte als manager bij het bedrijf Haig&Coy, in Mt Gambier, South Austalia. Op 8 december 1940 melde hij zich in Melbourne aan bij de RAAF. Ook hij vloog eerst bij 27 OTU voordat hij werd ingedeeld bij 460 Squadron RAAF. Als waarnemer sneuvelde hij op zijn 10e operationele vlucht. Hij werd 29 jaar oud.
Sgt. Ponton (Collectie Erfgoedcentrum Achterhoeks).
De begrafenis
De begrafenis van de 5 gesneuvelde vliegers vond plaats op woensdagmorgen om 9 uur op de Algemene Begraafplaats in Hengelo. Ze werden er met Duitse militaire eer begraven. Burgemeester van Hoogstraten vertelde hierover het volgende:
“Des Woensdagsmorgen 12 Aug. Om ruim half 9 begaf ik mij, met ambtsketen, en in het zwart gekleed, weder naar het kerkhof; op mijn verzoek was ook de Gemeentesecretaris, de Heer H.C. Arends, aanwezig. Juist was de legerpredikant (Duitsch) ook gearriveerd met een peleton soldaten (24)en commandant en adjudant… Daar ik bericht ontvangen had, dat bij de begrafenis, althans niet bij de Duitse dienst, geen publiek mocht worden toegelaten, had ik het kerkhof door politie laten afzetten en de kisten in gemerkte volgorde voor de geopende groeven laten opstellen, terwijl het personeel, dat voor het laten zakken der kisten behulpzaam zou zijn, terzijde was opgesteld.
Unieke foto van de begrafenis
(Foto uit collectie Jean Kreunen-Achterhoeks Museum 1940-1945)
Nadat iedereen was opgesteld nam de Duitse legerpredikant het woord in het Duits. Hij sprak eerst een zegen uit, las een korte liturgie, waarna hij een korte preek hield. Hij wees erop dat de vijandschap ophoud met de dood en vroeg om Gods bijstand voor de nabestaanden die nog in het ongewisse waren over het lot van hun dierbaren. Hij sloot af met het “Onze Vader”. Hierna werden de kisten neergelaten in de graven terwijl het peloton soldaten in de houding stond. Er volgde een eresalvo van 3 keer 24 schoten waarna de predikant op elke kist 3 scheppen zand wierp onder het uitspreken van een Bijbeltekst. Tenslotte plaatste de predikant op het middelste graf een grafkrans van 2 nagemaakte palmtakken en witte bloemen. Hiermee werd volgens Burgemeester van Hoogstraten een indrukwekkende plechtigheid afgesloten.
Nadat de Duitsers waren verdwenen werd het in grote getale aanwezige publiek toegelaten op het kerkhof. Het was die dag paardenmarkt en erg druk in Hengelo. De burgemeester die geen officiële toespraak mocht houden zonder goedkeuring van de Duitsers sprak het publiek toe met de woorden dat deze 5 Engelse piloten hun reis voorgoed hadden beëindigd en hun leven hadden gelaten op het veld van eer. En met de Engelse zin “May thy ashes rest in Peace”. Even later defileerden de vele belangstellenden langs de graven. Nadat het publiek het kerkhof had verlaten werden de graven gedicht en werden er op elk graf bloemen gelegd. Ook in de namiddag en avond werd er door diverse mensen nog bloemen op de graven gelegd.
Er waren zoveel bloemen op de graven geplaatst dat een NSB’er uit Hengelo de burgemeester verweet dat hij er een demonstratie van had gemaakt! De burgemeester wees hem erop dat ook bij begrafenissen in Doetinchem en Vorden de graven onder bloemen waren bedolven zonder dat daar door de Duitsers actie werd ondernomen Tevens betreurde hij het dat de betreffende NSB’er niet het treffende woord van de Duitse legerpredikant had aangehoord n.l. dat de vijandschap ophoud met de dood!
De burgemeester had voor mogelijke navraag later een foto gemaakt van de graven. In mei 1945 stuurde de Burgemeester al zijn verzamelde gegevens over de crash en foto’s van de graven op naar de Royal Air Force. Hij werd daarvoor bedankt en deze informatie werd ook doorgestuurd naar de nabestaanden. Op 10 januari 1947 volgde het officiële bericht van No. 2 Missing Research and Enquiry Unit aan de Royal Australian Air Force dat Finlay,Smith,Dan en Ponton begraven lagen in Hengelo in de graven 1,3,4 en 5.
De graven in augustus 1942
(Foto uit collectie Jean Kreunen-Achterhoeks Museum 1940-1945)
De graven in 1945
De graven nu
Ruiming van het wrak
De Wellington was in stukken neergekomen aan de huidige Remmelinkdijk. Het wrak werd geruimd door Gefreiter Dohm als Bergungsführer. Hij had de beschikking over een aantal Hollandse en Belgische arbeiders die in dienst waren van een firma die dergelijk opruimingswerk verrichte voor de Duitsers. Ook werden er nog 4 niet ontplofte bommen gevonden. Eén 1000 ponder en drie 500 ponders werden er onschadelijk gemaakt door Feldwebel Hohe en 2 manschappen. De bommen werden voor het onschadelijk maken ingegraven door H.G Eggink (C-17) en G. Huetink (Korte Banninkstraat 2).
De plaats van de crash aan de Remmelinkdijk (foto 1988)
1960
In januari 1960 reist oud burgemeester van Hoogstraten naar Nieuw Zeeland voor een rondreis en bezoekt daar de nabestaanden van Stephan Bryan Goord. Tijdens een tussenstop in Sydney op 1 februari 1960 heeft hij contact met de weduwe van Smith en de moeder, broer en zus van Dan. In zijn verslag voor De Graafschap-Bode geeft van Hoogstraten aan hoeveel de correspondentie en de bezoeken aan de familieleden van de omgekomen bemanningsleden voor hem en zijn vrouw hebben betekend!
Dankzij oud burgemeester F. van Hoogstraten heeft de bemanning van de Z-1463 een gezicht gekregen en weten we veel meer over deze 5 mannen die vielen voor onze vrijheid!
WE WILL REMEMBER THEM!
Bronnen:
ORB 460 Squadron RAAF – National Archives Londen.
Gemeentearchief Hengelo (Gld) – diverse documenten en foto’s.
Gemeentearchief Zelhem
460 Squadron RAAF site
Nationaal Archief Australië – diverse files
WW2 Nominal Roll
Auckland War Memorial Museum – Cenotaph Database
De Graafschap-Bode – woensdag 27 april 1960
Archief Karl Lusink/ARGA
For Your Tomorrow – Volume One/Two/Three. Errol W Martyn. A record of New Zealanders who died while serving with the RNZAF and Allied Air Services since 1915.
Met dank aan:
Marcel Hogenhuis - Venlo
Jean Kreunen – Hengelo(Gld)
Henk Welting († ) – Zelhem
Erfgoedcentrum Achterhoek
Stichting Oud Zelhem
Wellington bommenwerpers.
© Karl Lusink/ARGA